Pas op zijn zeventiende bezocht Adam Zamoyski voor het eerst Polen, het land van zijn ouders. Hij is geboren in New York en groeide op in Groot-Brittannië. Vorige week verscheen bij uitgeverij Balans zijn biografie van Napoleon Bonaparte, De man achter de mythe. Daarin rekent Zamoyski af met verschillende hardnekkige clichés en misverstanden die over de man de ronde doen. Ik ontmoet Zamoyski in de herberg van de schrijvers in Amsterdam, het Ambassadehotel aan de Herengracht.
‘In ons appartement in Londen,’ zo vertelt Zamoyski, ‘hing een portret van Napoleon, samen met dat van prins Poniatowski, de tragische held van de Poolse deling. Ik herinner me dat we een medaillon van Bonaparte in huis hadden, en hoe ik als kleine jongen zijn graftombe in de Dôme des Invalides bezocht. Natuurlijk was ik verrukt van de Napoleontische uniformen. Voor de Polen was Napoleon een geruststellende en troostrijke figuur. Al zijn genialiteit ten spijt, wist een coalitie van Engelse kruideniers en Russische barbaren hem op de knieën te krijgen, net zoals ze ons op de knieën hadden gekregen. Op de Lagere School schotelden ze me vervolgens Napoleon de Slechterik voor. Er werd mij geleerd dat de Britten Napoleon in hun eentje verslagen hadden, zoals ze Europa eigenhandig van de nazi’s hadden bevrijd. Trafalger en Waterloo werden in één adem genoemd met de Blitzkrieg. Tijdens de zomervakanties bij mijn neven in Frankrijk was het weer Napoleon voor en Napoleon na. Een uiterst vermakelijke stoelendans.’
Intellectuele luiheid
‘Ik verbaas me over de intellectuele luiheid waarmee verschillende academici blijven vasthouden aan de meest belachelijk en kinderachtige anekdotes over Napoleon. Dat hij gehuild heeft toen hij geboren werd, als kleuter op een trommeltje sloeg, verliefd werd op zijn buurmeisje. “Bewijs het!”, denk ik dan. Als je over heroïsche figuren schrijft, zoals Napoleon, Beethoven of Churchill, kun je jezelf verliezen in hun enorme allure, hun panache. Je moet je emoties onder controle weten te houden. Michael Broers beweert in het eerste deel van zijn Napoleonbiografie dat Bonaparte zo leergierig was dat hij nog in de late uurtjes onder zijn dekentje zat te lezen. Met een nachtkaars aan!’
‘Laatst woonde ik een lezing bij van Margaret MacMillan, een fantastische historica en een dierbare vriendin. Tijdens het vragenrondje met het publiek zei ze dat Napoleon zoveel dood en ellende over Europa heeft gebracht. “Ho even,” dacht ik: “Wat betekent dat eigenlijk?” Napoleon is de oorlog niet begonnen, die was al aan de gang toen hij op het toneel verscheen. Zijn eerste missie was om Toulon te bevrijden van een buitenlandse troepenmacht. MacMillan deed deze opmerking in een verloren moment, maar ze bewijst daarmee ook hoe onuitroeibaar sommige gemeenplaatsen zijn…’
‘Daarbij beschikken we over zo’n prachtig bronnenmateriaal om een heel ander beeld van Napoleon te schetsen. De duizenden brieven die van hem bewaard zijn gebleven, de aantekeningen over de boeken die hij las, de jeugdnovelles die hij schreef. De man heeft zelfs zijn eerste seksuele ervaring aan het papier toevertrouwd! Juist al die egodocumenten heeft hij, toen hij van Waterloo terugkeerde in het Élysée, niet aan het vuur prijsgegeven. Van welke historische figuur kunnen we zijn ontmaagding tot op de voet volgen!’
Napoleon en zijn contradicties
‘Napoleon is zo interessant vanwege zijn contradicties. Hij omhelsde de Verlichting, maar hij stond ook aan het begin van de Romantische beweging. Vandaar zijn fascinatie voor La nouvelle Héloïse van Rousseau of, zijn favoriete boek, Paul et Virginie van Bernardin de Saint-Pierre. Een zeldzame cocktail van pragmatisch rationalisme en sentimentalisme. Van Corsica nam hij een potpourri van heidense noties mee – zijn geloof in het fatum bijvoorbeeld. Napoleon was geobsedeerd door dit idee van zijn lotsbestemming.’
‘Ik vind het eveneens lui om het steeds over zijn vermeende genialiteit te hebben. Die mythe kan alleen gedijen als mensen niet nadenken, of als historici onbetrouwbare bronnen blijven citeren. In mijn biografie van Napoleon beweer ik dat deze hele cultus van het genie past in een tijdperk dat had afgerekend met een christelijke spiritualiteit en mythologie. De Verlichting dus. Glorie en roem vervingen het hiernamaals, het eeuwige leven kon je alleen in het hier en nu verwerven. Met de herleving van de klassieken kwam de Plutarchische idee van de supermens weer in de mode. Het buitengewone individu, de held. Napoleon had de tijd mee.’
‘Wie een epoque wil begrijpen moet naar haar cultuur kijken, en dat in haar hele reikwijdte, van het sublieme tot het ridicule. Een figuur als Tony Blair kun je pas bevatten als je iets weet van de muziekscene van de jaren zestig en zeventig. De man las niet. Hij wilde een rockster zijn, op het podium staan en versmelten met zijn fans. Die ambitie heeft zijn karakter en handelen in grote mate gevormd.’
Adam Zamoyski onderzoekt hoe dat kwartje bij me valt. Een man van bijna zeventig, met de guitige blik van een kwajongen, nog steeds verrukt van de Napoleontische tijd waarover hij zijn hele arbeidzame leven geschreven heeft.
Napoleon. De man achter de mythe
Adam Zamoyski
Uitgeverij Balans
ISBN 9789460038723
Verschenen in september 2018
Bestelinformatie
Bestel als hardcover bij bol.com (€ 42,50)
Bestel als ebook bij bol.com (€ 21,50)
