‘Door het materiaal zelf beloond’. Maarten Asscher en Oscar Wilde

Maarten Asscher was nog een puber toen hij in de boekenkast van zijn ouders werk van Oscar Wilde ontdekte. Hij raakte onmiddellijk geboeid door dat werk. Het was het begin van een levenslange fascinatie.
In Asschers lange loopbaan schreef hij al veel over Wilde, maar niet eerder waagde hij zich aan diens levensverhaal. MaarOscar Wilde’s crucifix: een biografisch experiment is geen biografie. Asscher focust op één klein aspect uit het leven van Wilde: waar is het gouden kruisje gebleven dat Wilde Florence Balcombe, het meisje waar hij twee jaar mee ging, op eerste kerstdag 1876 schonk? Om die vraag te beantwoorden bedient Asscher zich van verschillende disciplines en genres, en vult hij de feiten aan met beredeneerde fictie.
Maarten Asscher: ‘Ik viel als puber al voor de taal van Oscar Wilde. Die hele rijke expressie. Het gebruik van exotische woorden, waar ik toen ik zijn werk aan het ontdekken was het woordenboek bij nodig had. Als beginnend Anglofiel wilde ik niets liever dan de Engelse taal veroveren.

Toen ik Oscar Wilde begon te lezen, was ik nog een puber, maar je kunt in en met zijn werk zoveel kanten op dat je er wel een heel leven mee toekunt. Ik heb werk van hem vertaald, veel over hem geschreven, en ook in mijn proefschrift Het uur der waarheid, een onderzoek naar gevangenschap als literaire ervaring, duikt Wilde op. Het was mijn wens om ooit iets over hem te schrijven vanuit een biografische invalshoek. Geen biografie; er zijn al veel biografieën over hem geschreven. En een vie romancée vond ik riskant. Een roman vond ik niet in overeenstemming met mijn innerlijke Oscar Wilde.’

Op zoek naar een gouden kruisje

‘Waar ik in de aanloop naar het schrijven naar gezocht heb is een duidelijke rode draad en een eenduidige vertelstem die voor een verband zouden zorgen, waardoor lezers weten waar ze aan toe zijn. En natuurlijk naar een keyhole, een sleutelgat, waardoor ik Wilde kon bespieden.
Het idee van het gouden kruisje is me “van bovenaf aangereikt” – een schrijver weet nooit precies waar een idee vandaan komt. Over Florence Balcombe, het meisje uit Dublin waar Oscar Wilde verliefd op werd, twee jaar mee ging en dat op eerste kerstdag 1876 van hem het gouden kruisje kreeg waarnaar ik in Oscar Wilde’s crucifix op zoek ga, is wel iets – ze is een van de vrouwen die Eleanor Fitzsimons noemt in Wilde’s Women: How Oscar Wilde Was Shaped by the Women He Knew – maar niet veel bekend.
Dat geeft veel bewegingsruimte, veel meer dan wanneer ik Wilde’s reis door de Verenigde Staten of het proces dat leidt tot zijn veroordeling als uitgangspunt genomen zou hebben.
Het spoorloos verdwenen gouden kruisje gaf mij de gelegenheid om een verhaal te vertellen langs de lijnen der waarschijnlijkheid. Dat kan en dat mag: als je maar duidelijk bent over wat feit is en wat fictie.’

Non-figuratieve biografie

‘Je zou mijn boek een non-figuratieve biografie kunnen noemen. Van een afstand is het een gelijkend portret, maar als je inzoomt zie je dat het samengesteld is uit verschillende heterogene elementen. Het is geen biografie, maar een biografisch experiment. Het experimentele is dat ik verschillende disciplines bedrijf en genres mix. Ik ben in Oscar Wilde’s cruxifix zowel literator als literatuurwetenschapper. Ik toon bijvoorbeeld op basis van gedegen onderzoek aan dat Oscar Wilde model stond voor graaf Dracula van Bram Stoker.
Het mixen van genres gaat me als schrijver heel natuurlijk af. Hoewel mijn boek een duidelijk biografische inslag heeft en ik gebruik maak van de middelen die een biograaf ten dienste staan, vond ik het leuk om onderweg over de schutting te kijken en gebruik te maken van andere verhaaltypen, zoals het ooggetuigenverslag, het reisverhaal en de detective. Dat Sherlock Holmes zijn opwachting in mijn boek zou maken, was zijn idee en niet het mijne. Laat staan dat ik er weet van had dat hij een beslissende rol zou spelen in de ontknoping van het verhaal.
De episodes in het boek laten zich lezen als de staties van een kruisweg, waardoor de lezer zich hinkelend door het verhaal begeeft. Want Oscar Wilde’s cruxifix is geen ernstige analyse.’

Wat is dat: een biografie?

‘De mix van disciplines en genres is niet alleen maar experiment. Het is ook een antwoord op de vraag: waar moet je de biografie als genre plaatsen? Is het geschiedschrijving? Is het literatuurwetenschap? Is het wel een wetenschappelijk genre of is het literatuur?
Er zullen academici zijn die over Oscar Wilde’s cruxifix zeggen: hier hebben we niets aan.  Maar ondertussen zet mijn aanpak hopelijk aan tot denken en zitten er beelden in die beklijven. Historicus en biograaf Matthew Sturgis schreef een voortreffelijke biografie van Oscar Wilde, misschien wel de beste, de meest complete: Oscar: A Life. Maar het is een heel feitelijk boek. Heel saai. Het feestelijke, het briljante van Wilde komt er niet uit naar voren. Mijn boek is een ander boek. Maar Oscar Wilde is Oscar Wilde.’

Twee parallel geschreven originele versies

‘In Engeland is de biografie groot. Alle interessante vernieuwingen van het genre komen uit het Verenigd Koninkrijk. En Oscar Wilde is er een heilige.
Parallel aan de Nederlandstalige versie heb ik een Engelstalige versie geschreven. Een dergelijk plan vatte ik eerder op bij mijn proefschrift. Dat was toen zo bewerkelijk dat ik dat uiteindelijk niet aandurfde, maar nu lag het voor de hand: het onderwerp, het materiaal, de bronnen en de citaten zijn oorspronkelijk allemaal Engelstalig.
Door dat parallele schrijven in twee talen ontstond een wisselwerking waarvan beide originele versies beter werden. Ik kwam op nieuwe ideeën, deed andere observaties, scherpte formuleringen aan.
Gemeten naar de omvang heb ik lang aan dit boek gewerkt. Schrappen was een belangrijk onderdeel van het schrijven. Schrappen is een creatieve daad, maar ook schrappen kost tijd.’

Naar het hol van de leeuw

‘Ik ben benieuwd hoe het boek in het Verenigd Koninkrijk ontvangen wordt, of er een gedegen recensie komt. De eerste voortekenen lijken positief: de Oscar Wilde Society heeft het boek al voor verschijnen opgemerkt. Dat ik vorig jaar de winnaar was van de vijfde editie van de door het genootschap uitgeschreven Wilde Wit Competition – mijn inzending: “In art, originality is too quickly applauded, in life it is usually punished” – heeft wel een duwtje in de goede richting gegeven. Ze, de Oscar Wilde Society, hebben er zelfs voor gezorgd dat ik tijdens mijn trip om het boek te promoten de originele werkkamer, althans: wat daar nog van over is, van Oscar Wilde mag bezoeken. Geweldig!’