De haven van Amsterdam, 1642. In een donker scheepsruim schuifelt een grote donkere gedaante onrustig heen en weer te midden van touwen en kooien. Zijn zware ketenen rinkelen bij elke beweging die de hij maakt. Wekenlang is hij aan boord geweest van het handelsschip om nu eindelijk samen met een aantal andere exotische dieren voet te zetten op Hollandse bodem. De scheepslieden komen binnen en bevestigen het beest aan een grote houten kraan die hem naar de kade hijst. De groep mensen die staat te kijken huivert van ontzag en verbazing. Onder de mensen die aanwezig zijn om de olifant vanaf de kade gade te slaan, is een man. Hij kijkt telkens op en weer terug naar zijn schetsboek en tekent het droeve dier met veel oog voor detail. De man heeft een sikje, krullend haar en een wat nors gezicht. Een vrouw stoot haar buurman aan en zegt: ’Hé, dat is de schilder, Rembrandt van Rijn!’
Zijn Rembrandt
Drie jaar heeft de Nederlandse tekenaar Lex Reitsma (Typex) gewerkt aan zijn 240 pagina tellende grafische roman over het leven van een van de belangrijkste Nederlandse meesters van de 17e eeuw; Rembrandt van Rijn. Typex wil met zijn boek Rembrandt onder de aandacht brengen op een nieuwe, hedendaags manier die erop gericht is om Rembrandt als persoon tot leven te wekken. ‘Ik laat Rembrandt zien gereflecteerd in degenen die van hem houden.’ zegt Typex in een interview. Typex gebruikt de feiten over de relaties die de schilder heeft gehad met de mensen om hem heen om Rembrandt steeds opnieuw vanuit een andere invalshoek te belichten. Elk hoofdstuk is opgebouwd rondom een van de schilderijen van Rembrandt en wordt door Typex van een levendige context voorzien. Zo is er het verhaal over het Deense meisje Elsje dat ter dood wordt veroordeeld vanwege de moord op haar hospita. Rembrandt schetste haar prachtig na haar dood maar er zijn geen feiten bekend dat hij het meisje ook daadwerkelijk heeft gekend. Typex vult hier de leegtes in met een verhaal over Rembrandt waarin hij schuldeisers ontloopt, zeemanskroegen bezoekt en met Elsje kennis maakt.
Parabel
Helemaal biografisch is Rembrandt dan ook niet. Typex zegt in een interview met de VPRO: ‘Alleen met een leugen kun je de waarheid vertellen.’ Hij verantwoordt zijn manier van het verbeelden van het leven van Rembrandt vanuit de gedachte dat de waarheid niet bestaat en dat die alleen zichtbaar kan worden in de parabel. Gebeurtenissen worden steeds opnieuw verteld en veranderen daardoor. Het echte verhaal is te vinden in ‘hoe mensen eruit zien en hoe ze bewegen, niet in de gebeurtenissen.’ Typex heeft zich in zijn boek duidelijk gebaseerd op de feiten die over Rembrandt bekend zijn. De data en personages staan grotendeels vast. Maar het beeld dat van Rembrandt bestaat is met de eeuwen veranderd. Hij was de grote meester, een onuitstaanbare man, een bevlogen artistiekeling. Typex heeft een nieuw en misschien wel genuanceerder beeld van Rembrandt geschetst.
Tekenstijl
Graphic novels over historische figuren kunnen stroef aanvoelen. Het verhaal staat immers al grotendeels vast en de tekenaar houdt het liefst vast aan bestaande beelden en opvattingen die in de loop der jaren zijn ontstaan. Met Rembrandt laat Typex zien dat het ook anders kan. De beelden zijn prachtig vernieuwend en het kleurgebruik is overweldigend. Verder maakt Typex ingenieus gebruik van afwisselingen tussen licht en donker; de duistere hoofdstukken over de pestuitbraak en de altijd aanwezige dood staan haaks op de helder gekleurde hoofdstukken over geluk. Elke keer wanneer je het boek openslaat ontdek je meer details in de afzonderlijke afbeeldingen. Maar je bent ook geneigd om steeds weer terug te bladeren naar vorige hoofdstukken, omdat details verrassend terugkeren. De sfeer van de droevige introductie van die enorme olifant in Amsterdam in het begin van het boek lijkt te verwijzen naar het droevige einde van Rembrandt dat aan het eind is verbeeld. Rembrandt nodigt uit tot het telkens weer ontdekken van nieuwe betekenissen en verbanden.
Out of context
De tekst is soms moeilijk te associëren met de tekenstijl en de 17e eeuwse setting. Zinnen als: “Ja, heer, ik ga de laatste tijd ook als een speer,” en “mijn naam is haas meneer,” zijn voorbeelden van gesprekken die enigszins out of context overkomen. Of dit een bewuste keuze is om de teksten eigentijds en toegankelijk te maken is niet duidelijk. Misschien is Typex samen met het Rijksmuseum, dat het boek mede heeft uitgegeven, tot deze keuzes gekomen. Op de cover van Rembrandt staat een citaat van muzikant Nick Cave: “The second greatest Dutch artist. First there was Rembrandt, then there was Typex.” Deze uitspraak blijkt Cave gedaan te hebben tijdens een optreden in Groningen vlak nadat Typex voor het Nederlandse muziektijdschrift Oor een cover met zijn band Grinderman heeft ontworpen. Een mooie aanbeveling, hoewel je Cave niet direct zou verbinden met zeventiende-eeuwse schilderkunst. Vast staat dat Rembrandt een overrompelend, soms vervreemdend, ongelooflijk boeiend boek is, dat uitnodigt tot een (hernieuwd) bezoek aan het Rijksmuseum om Rembrandts schilderijen met een volledig nieuwe eigentijdse blik te bekijken.
Typex’ Rembrandt is tot stand gekomen door samenwerking tussen uitgeverij Oog & Blik, de Bezige Bij en het Rijksmuseum en is tevens uitgegeven in het Engels en het Spaans. Typex studeerde af aan de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten. Hij maakte illustraties voor onder meer het Crossing Border festival, NRC Handelsblad, Vrij Nederland, Playboy, Taptoe, OOR, Het Parool, de Volkskrant, VPRO Gids, Nieuwe Revu, P.I.M. en La Cruda. (bron: De bezige bij)
Typex’ Rembrandt
Typex
Oog en Blik
ISBN 9789054923961
Verschenen april 2013
Bestelinformatie
Koop bij Athenaeum Boekhandel
Bestel hier als paperback bij Athenaeum Boekhandel (€ 19,90)
