Sultan Berzel en de lokroep van de jihad

Op 15 november 2014 vond op het Nisouplein in Bagdad een zelfmoordactie plaats, waarbij officieel 23 mensen om het leven kwamen, de zelfmoordterrorist meegerekend. Hij droeg een bomgordel bij zich met poeder uit luchtafweergranaten en een legering van spijkers, kogellagers, schroeven en moeren. Sultan Berzel uit Maastricht, twee maanden eerder afgereisd naar het kalifaat in Syrië, herkent men op de videoboodschap die door IS wordt vrijgegeven als de dader. Een jongen nog, 19 jaar oud. Hij verhaspelt de religieuze teksten die hij met een Limburgs accent over de ongelovigen stort. En over de broeders die niet op jihad gaan. “De Profeet neemt afstand van elke moslim die leeft onder de ongelovigen.” Dan volgt het vingertje, om de hel en verdoemenis kracht bij te zetten.

Johan van de Beek en Claire van Dyck, onderzoeksjournalisten bij De Limburger, schreven een boek over de Maastrichte shaheed, Sultan en de lokroep van de Jihad. Vanzelfsprekend staat één vraag centraal: hoe is het zover kunnen komen? Gemakkelijke antwoorden zijn er niet.

De radicalisering van Sultan Berzel

Er is de jeugd in Wittevrouwenveld, een Vogelaarwijk in het oosten van Maastricht. Een vijfde van de inwonerpopulatie is migrant, waarvan 4% van Marokkaanse afkomst. De wijk kent een lange geschiedenis van armoede en werkloosheid. Direct na de oorlog, met de crisis in de maakindustrie, ging de buurt al bergafwaarts.
Sultan Berzel is er in januari 1995 geboren. Hij is niet in de wieg gelegd voor een bestaan als hangjongere. Daarvoor is hij te schriel, te a-sportief. Berzel is ambitieus genoeg om iets van zijn leven te maken. Hij studeert toerisme aan het ROC Leeuwenborgh. Een gemiddelde, onopvallende leerling. “Als ik twintig Sultans in de klas had, zou ik het veel gemakkelijker hebben,” verzucht een docent.

Rond zijn zestiende levensjaar begint hij te veranderen. Sultan Berzel wordt een trouw bezoeker van de El Fath-moskee in het westen van de stad, vraagt aan het ROC toestemming om te mogen bidden, weigert vrouwelijke docenten nog langer een hand te geven en schrijft “Bismillah irrahman ir rahim” boven ieder proefwerk, want zonder de Barmhartige, de Genadevolle redt hij het niet. De demonen die hem ’s nachts bezoeken, de djins, probeert hij te verjagen door het Troonvers te reciteren en op zijn rechterkant te slapen. Niet langer in een bed maar op een matje, zoals het de Profeet behaagt. Hij neemt zich voor alle 6236 verzen van de Koran uit het hoofd te leren, want een hafiz krijgt direct toegang tot het Paradijs en mag tien familieleden recommanderen, die anders gedoemd zijn in de hel te komen.

Zijn leergierigheid betaalt zich uit in meer status onder de Marokkaanse jongeren van Wittevrouwenveld. In de moskee gaat hij in discussie met een schriftgeleerde die meent dat de jihad, een “zware, onzelfzuchtige inspanning voor het geloof”, betrekking heeft op de strijd tegen het kwaad in de eigen ziel. Sultan Berzel herinnert de geleerde fijntjes aan de noodzakelijke strijd tegen de koeffar, de ongelovige. Hij verruilt de moskee voor het salafistische schooltje van de Emir in Maastricht. De Egyptische sjeik Mohammad Hassan heeft op Al Jazeera de oorlog in Syrië dan allang uitgeroepen tot een oorlog tegen alle moslims. En dat het de plicht is van elke moslim gehoor te geven aan de oproep de wapens op te nemen tegen het regime van Assad. Jongeren hebben door deze fard ayn (individuele verplichting) niet langer de toestemming nodig van hun ouders om af te reizen naar het kalifaat van IS. Het ouderlijk gezag is opgeheven, ook in religieuze zin.

Naar het kalifaat

Op 13 september 2014 neemt Sultan Berzel met zijn vriend Rezan de trein naar Eindhoven, om vervolgens met Transavia naar Istanboel te vliegen. Hij laat onder zijn bidmatje een briefje achter voor de bezorgde ouders. Rezan is de sportieve van het stel. Nadat ze de grens zijn overgestoken, lijft IS hem in als soldaat voor de gewapende jihad. Sultan is met zijn iele gestalte voorbestemd om een shaheed te worden, een martelaar van het geloof. Die titel verlost hem meteen van het probleem van de zelfdoding. Intihar is een doodzonde, de zwaargewonde krijger die zich op het slagveld op zijn zwaard spiest is gedoemd dat lot eeuwig te ondergaan, een “carrousel des doods”. De terrorist die zichzelf opblaast in een menigte van ongelovigen is geen zelfmoordenaar, maar een strijder. Hij behoort tot de moedjahedien. Indien hij onschuldige slachtoffers maakt, komen ook deze broeders en zusters direct in het Paradijs.

Sultan en de lokroep van de Jihad van Johan van de Beek en Claire van Dyck is een verontrustend boek, waarin eens te meer wordt aangetoond dat het archetype van de zelfmoordterrorist niet bestaat, wat hem ongrijpbaar maakt, onzichtbaar ook. Het boek roept de nodige verontwaardiging op over de signalen die er wèl waren. Hoe hebben ouders, schoolleiding en autoriteiten die kunnen negeren? Wat dat betreft wordt op alle fronten gezwegen. Bovenal schreven de Limburgse journalisten een empatisch boek, waarin een oprechte poging tot duiding wordt gedaan. Naar wie zijn de fanatici op zoek? “Doelwit zijn kinderen en jongeren die kampen met een gebrekkig zelfbewustzijn.” De aantrekkingskracht van het salafisme op deze dwalende jongeren is juist het strak omlijnde stelsel van regels, geboden en verboden. Dat je de innerlijke demonen kunt bestrijden door op je rechterkant te slapen.

Iemand moet ze vertellen dat er meer voor nodig is om te leven.
Wat nog geen reden is om te sterven.

Sultan en de lokroep van de jihad
Johan van de Beek, Claire van Dyck
Uitgeverij Balans
ISBN 9789460034886
Verschenen in februari 2017