In Blijven is nergens. Het Europa van Rilke ontpopt Florian Jacobs zich als een inspirerende gids door leven en werk van Rainer Maria Rilke. Het is geen biografie in de eigenlijke zin van het woord, het is ook geen reisdagboek (Jacobs reisde Rilke achterna) of een essayistisch werk waarin Jacobs de betekenis van Rilkes werk tracht te duiden. Het is alles ineen, en die allesomvattende aanpak wringt nergens.
‘In plaats van plekken en landschappen die Rilke bekoorden op te zoeken, hadden we ook de mensen kunnen volgen die hem tot schrijven brachten […] Een boek dat het sociale leven van Rilke in zijn werken naspeurt, zou zich rangschikken naar personen, niet naar plekken. Rilkes werken laten zich evenwel doorgaans beter relateren aan een plek dan aan een persoon,’ schrijft Jacobs in zijn inleiding.
Waar ik schep ben ik waar
Jacobs weet heel aannemelijk te maken dat reizen het wezen uitmaakte van Rainer Maria Rilke, een wezen dat snakte naar esthetische ervaringen en indrukken, landschappen en steden. Rilke is een nomade, die op zijn twintigste Praag verlaat en sindsdien in feite alleen maar rondgetrokken heeft. Naar München, Parijs, Venetië, Algiers, Egypte, Rusland. Mannen en vrouwen kruisen zijn pad – Lou Salomé, Clara Westhoff (met wie hij in 1901 trouwt), Auguste Rodin, Fürstin von Thurm und Taxis-Hohenlohe – maar zij kunnen hem niet vervreemden van zijn eigenlijke bestemming.
O Lou, in een gedicht dat mij lukt is veel meer werkelijkheid dan in elke verbintenis of genegenheid die ik voel; waar ik schep ben ik waar, en ik wil de kracht vinden om mijn leven geheel te baseren op deze waarheid, op deze oneindige eenvoud en vreugde die mij soms wordt geschonken.’
Het is niet zozeer rusteloosheid die hem voortdrijft, maar het besef dat de mens geen vastomlijnde identiteit heeft, voortdurend aan beïnvloeding blootstaat, waardoor onvoltooidheid ‘een integraal deel van de menselijke conditie’ is, aldus Jacobs. De titel van zijn boek heeft Jacobs ontleend aan de Elegieën van Duino, een werk dat volgens hem ‘de grootste filosofische werken naar de kroon steekt’.
Levensfilosofie
Wat is dan die levensfilosofie, die in Rilkes oeuvre verborgen ligt? Rilke vat die zelf kernachtig samen in een brief: ‘Het tastbare ontsnapt, verandert; in plaats van bezit leer je betrekking kennen.’ In een wereld waarin God dood is verklaard, kan zingeving alleen maar plaatsvinden in de esthetische genieting van het hier-en-nu. Daarom was Rilke altijd op pad. In zijn negende elegie schrijft hij:
ein Mal gewesen zu sein, wenn auch nur ein Mal:
irdisch gewesen zu sein, scheint nicht widerrufbar
(eenmaal geweest te zijn, zij het ook maar een maal:
aards geweest te zijn, schijnt onherroepelijk)
De mens moet grenzeloos zijn, anders is hij een gekooide, net als de panter in de Jardin des Plantes, de botanische tuin van Parijs.
Der Panther
Sein Blick ist vom Vorübergehn der Stäbe
so müd geworden, dass er nichts mehr hält.
Ihm ist, als ob es tausend Stäbe gebe
und hinter tausend Stäbe keine Welt.
Der weiche Gang geschmeidig starker Schritte,
der sich im allerkleinsten Kreise dreht,
ist wie ein Tanz von Kraft um eine Mitte,
in der betäubt ein grosser Wille steht.
Nur manchmal schiebt der Vorhang der Pupille
sich lautlos auf -. Dann geht ein Bild hinein,
geht durch der Glieder angespannte Stille –
und hört im Herzen auf zu sein.
De panter
Zijn blik is van het langsgaan van de stangen
zo moe geworden dat hij niets meer ziet.
Wel duizend stangen houden hem gevangen
en meer dan duizend stangen is er niet.
De zachtheid van zijn lenig sterke pas,
die steeds de allerkleinste ring beschrijft,
is als een dans van kracht rondom een as
waarin een machtig willen is verstijfd.
Niet vaak meer trekt het scherm voor zijn pupillen
geluidloos op -. Dan gaat een beeld erdoor
naar binnen, glijdt door het van spanning stille
lijf naar zijn hart – en gaat teloor.
Vertaling Peter Verstegen
Leest Blijven is nergens. Het Europa van Rilke van Florian Jacobs. Het boek zal u verkwikken.
Blijven is nergens. Het Europa van Rilke
Florian Jacobs
Boom
ISBN paperback 9789024448432
ISBN ebook 9789024448449
Verschenen in juli 2022
Bestelinformatie
Bestel als paperback bij bol.com (€ 29,90)Bestel als ebook bij bol.com (€ 24,90)
Koop bij Athenaeum Boekhandel Bestel als paperback bij Athenaeum Boekhandel (€ 29,90)
Bestel als ebook bij Athenaeum Boekhandel (€ 24,90)
