‘Kent, eer ge mint,’ zo hield Jacob Cats zijn lezers voor. Hij wilde daarmee allerminst de dwingende kracht van het seksuele verlangen ontkennen. Sinds Eva van Adam afgescheiden is, is de mens hartstochtelijk op zoek naar zijn wederhelft. ‘Het deel wil zijn geheel,’ aldus Cats. Hij raadt ouders dan ook aan de amoureuze verkenningen van hun kroost niet de ontmoedigen. Ze moesten alleen een oogje in het zeil houden. ‘Gij daarom let ‘er op, en huwt de vrijster uit / of Els zal vrouwe zijn, ook eer ze wordt de bruid.’
Verboden liefde
Ik moest vaak denken aan Cats zedenleer uit 1625 bij het lezen van Hoop van u te dromen, waarin Bert Koene nauwgezet de verboden liefde van jonkvrouw Maria van Wassenaer voor de Duitser Wolf Saltzer reconstrueert. De affaire begon in 1639, toen het jonge paar – zij was nog minderjarig- Den Haag probeerden te ontvluchten, om onder het juk van de familie vandaan te komen. Vader Johan van Wassenaer zag niets in een huwelijk van zijn dochter met een Duitse bediende van een Poolse edelman. De Wassenaers behoorden tot de meest vooraanstaande adellijke families van de Republiek. Dan trouw je op stand, zoals dat heet. Maria bezoedelde met haar kalverliefde de goede naam en faam van de familie.
De vluchtpoging van Maria kwam haar op zes jaar eenzame opsluiting te staan. Niettemin slaagde ze erin om te blijven corresponderen met haar geliefde, de loyaliteit van dienstpersoneel is een van de opmerkelijke aspecten in deze liefdesgeschiedenis. Op 25 mei 1643, ze is dan formeel meerderjarig, doet ze Wolf een schriftelijke huwelijksbelofte toekomen, ondertekend met haar bloed. Haar vader is dan inmiddels overleden. Op zijn sterfbed heeft hij zich verzoend met zijn recalcitrante dochter. Oudste zoon Arent krijgt de opdracht mee de wildebras in het gareel te houden.
Deze Arent ging over lijken om het huwelijk van zijn halfzus te voorkomen. Na vele omzwervingen in dol- en beterhuizen kwam Maria uiteindelijk op een schip terecht dat haar naar het einde van de wereld moest brengen: Guinea in Afrika. Daar kon het zwarte schaap blaten zoveel het wilde. Alleen door de interventie van de Schout van Strijen werd dit plan verijdeld. De geliefden daagden vervolgens de familie voor het Hof van Gelre. Ze gingen tot het uiterste. Maria was smoor op Wolf, en hij op haar. ‘Als uw affectie zo groot is als de mijne, dan is het onmogelijk dat u kunt leven zonder mij, die uw andere helft is,’ schreef ze hem in een van haar brieven. Het deel wil zijn geheel. Hebben ze elkaar uiteindelijk gekregen? Spoiler alert.
Biografische invalshoek
Koene maakt met zijn biografische invalshoek duidelijk dat de romantische liefde niet een uitvinding is van de achttiende eeuw. Ook in de zeventiende werden jongeren al tot over hun oren verliefd. En Dirc Potter sprak in Der Minne Loep uit circa 1411 al van de ‘ghecke minne’, de dwaze liefde of amour fou, ‘die soe verdorret des menschens sinne’. Rolf Hage legde een database van bijkans 200 zogeheten schakingen aan, waarin vrouwen met hun toestemming ontvoerd werden door hun wanhopige minnaars. Het gearrangeerde of verstandshuwelijk was een strategische aangelegenheid voor met name de hogere standen om een gedegen netwerk van gelijkgestemden aan te leggen. Daar is behoorlijk wat studie naar gedaan, denk alleen al aan De vroedschap van Amsterdam van Johan Engelbert Elias. Juist individuele liefdesgeschiedenissen als die van Maria Wassenaer en Wolf Saltzer geven ons een ander inkijkje in de gevoelswereld van adel en patriciaat. Een pater familias kon nog zoveel bekokstoven voor zijn kinderen, maar vond nog altijd een geduchte concurrent in hun hormoonhuishouding.
Hoop van u te dromen. De verboden liefde van jonkvrouw Maria van Wassenaar
Bert Koene
Walburg Pers
ISBN paperback 9789464562026 (128 pagina’s)
ISBN e-book 9789464562033
Verschenen in september 2023
Bestelinformatie
Bestel als paperback bij bol.com (€ 20,00)Bestel als e-book bij bol.com (€ 9,99)
