Lodewijk XIV, Koning van de wereld

‘Lodewijk veroordeelde op zijn beurt de Nederlanden omdat “ze nu nog de onbeschaamdheid hadden om zichzelf als soevereine arbiter en rechter van alle potentaten op te werpen”. Een van zijn latere vredeseisen zou zijn dat er elk jaar, tot in eeuwigheid, een gezantschap naar Frankrijk zou worden gestuurd waarop dankbaarheid zou worden uitgesproken voor Franse hulp bij het verkrijgen van de Nederlandse onafhankelijkheid van Spanje.’

Dat we maar niet denken dat de reputatie van Nederland als het vingerheffend, veroordelend en andere mogendheden terechtwijzend landje niet in ons nationaal DNA zit. Het zit er al in vervlochten vanaf het moment dat we de Republiek der Nederlanden werden. Net zoals het gedrag van een zonnekoning in het Franse nationaal DNA zit.

In de biografie Lodewijk XIV Koning van de wereld geeft biograaf Philip Mansel gedetailleerd, 550 pagina’s exclusief noten, en blijvend nieuwsgierig makend inzage in een belangrijk stuk Europese geschiedenis. Mansel is als historicus gespecialiseerd in de Franse monarchie en in de geschiedenis van het Ottomaanse rijk.

Het boek bevat een overdaad aan feiten, die wel vlot te lezen zijn maar niet te veel achter elkaar. De grote lijnen ken ik; zonnekoning, Versailles, ontstaan van de Republiek der Verenigde Nederlanden. Dat heb ik onthouden van de geschiedenisles van Joost de Vries. Maar er is zoveel meer belangrijks dat ik nooit geweten heb! Of weer ben vergeten, dat kan ook.

Versailles

Een paar voorbeelden: Over Versailles: ‘Geen enkel ander koninklijk paleis huisvestte kunstenaars, hun ateliers en academies in appartementen die voor de koning en koningin waren ontworpen en ingericht.( De Royal Society, door Karel II in 1660 opgericht in Londen, kwam niet bijeen in een koninklijk paleis maar in Arundel House.)’’. Het publiek kon vanaf het begin alles bekijken. De koning hield ervan om met ‘het gewone volk’ te verkeren. Ook buitenlandse kunstenaars en wetenschappers werden door hem betaald. De vooraanstaande Nederlandse wis-, natuur- en sterrenkundige, uitvinder en schrijver van vroege sciencefiction, Christiaan Huygens, een van de leidende figuren van de zeventiende-eeuwse wetenschap, werkte op verzoek van de koning als onderzoeksdirecteur van de Academie van Wetenschappen bijna vijftien jaar in Parijs en patenteerde er een zakhorloge.

Als eerste introduceerde Lodewijk XIV in 1667 stadsverlichting in Parijs. Daarmee loopt het voor op steden als Amsterdam (weliswaar maar twee jaar, kunstenaar en uitvinder Jan van der Heyden kwam in 1669 met een olielamp die als straatlantaarn kon fungeren) en Londen. In 1702 hingen er 5400 lampen in de lichtstad. Mooi toch, dit soort details. En Lodewijk XIV maakte het Louvre tot het kunstpaleis dat het nu nog steeds is. Hoewel het pas in 1793, meer dan een halve eeuw na zijn dood, officieel een museum werd. Hij liet zichzelf ook graag en veel afbeelden op schilderijen en in beeldhouwwerken

Alle facetten van het wereldlijke leven in die dagen komen aan de orde. Hoe de politiek in elkaar zat. Daarover schrijft Mansel een mooie anekdote over een koetsincident in Londen. Vanuit het Louvre voerde de zonnekoning een campagne om voorrang te krijgen op alle andere Europese mogendheden. En hoe kon je dat beter doen dan op straat en in een paleis. Koetsen die nog niet zo lang in optochten van machthebbers werden gebruikt, waren nu heuse strijdwagens in het gevecht om superioriteit.

Mansel beschrijft hoe in Londen, bij een ceremonie rond de aanstellening van de Zweedse ambassadeur, de koets van de Spaanse ambassadeur voorrang neemt op die van Frankrijk. Zes Fransen, waaronder de zoon van de ambassadeur, worden bij het incident gedood en drieëndertig raken er gewond. Lodewijk eist genoegdoening. Nooit meer zal een Spaanse ambassadeur dat proberen, voorrang te nemen op een Franse koets.

Met veel smaak wordt verderop beschreven hoe de paus excuses maakt bij een volgende ambassadeursrel, ditmaal met de Italiaanse garde. Als ultiem gebaar van goede wil stuurt hij de architect en (in mijn ogen de beste) beeldhouwer Gian Lorenzo Bernini naar Parijs. Die vindt de stad niks en de Parijse elite moet hem niet.

Wereldheerschappij

Met de verspreiding van zijn invloed en door zijn veroveringsdrang probeerde de zonnekoning de wereld te veroveren. Met behulp van religie, schrijft Mansel. ‘Het katholicisme werd overzee, net als in Europa, gebracht als een bastion van de monarchie. Een argument om zich te laten bekeren dat koning Phra Narai van Siam kreeg aangereikt, was volgens de missionaris monseigneur Lambert dat katholicisme de geschiktste godsdienst voor vorsten was, omdat het hen in staat stelt te regeren met de hoogste autoriteit aangezien het door zijn wetten christenen verplicht trouw te zijn en bijzonder gehoorzaam aan de boven hen gestelden, omdat zij anders vervloekt waren.’ Lodewijk XIV financierde ontdekkingsreizen naar de Oost en naar de West. Dat Louisiana genoemd is naar Louis XIV, wist ik niet. Geschiedenisles van de bovenste plank is het. Ook over het ontstaan van ons land.  

Het is mooi om te lezen hoe Mansel eerst vertelt hoe een beeldhouwer Holland afbeeldde als een bange oude vrouw en dan schrijft: ‘De sculpturen waren echter voorbarig.’ Om daarna te vertellen dat de Nederlanden een belangrijke rol speelden bij de vorming van de Europese coalities die Lodewijk XIV uiteindelijk zouden verslaan. 

Hij gebruikt krachtige zinnen als ‘het Katholicisme vormde echter een sterkere band dan porselein’. Daarmee verwijzend naar de het Chinees porselein dat Frankrijk via de Nederlanden invoerde.

Maar liefst drie hoofdstukken wijdt Mansel aan Versailles, want het was een hele wereld op zich.

De geschiedenis weer levend maken, dat is wat Mansel doet met zijn gedetailleerde beschrijvingen. Het leest alsof je er bij bent. En pas dan begrijp je hoe het allemaal zo is gekomen. Weet iemand of Nederland nog steeds ieder jaar Frankrijk een bedankje stuurt?

Lodewijk XIV Koning van de wereld
Philip Mansel
Spectrum
ISBN 9789000370474
Verschenen in november 2019

Bestelinformatie