Koningin Elizabeth II in een biografie van Sally Bedell Smith

In 2000, toen koningin Elizabeth II haar gouden jubileum vierde, maakte Lucian Freud een nieuw statieportret van haar. Het hof zag het eindresultaat met angst en beven tegemoet. Freud stond bekend om zijn grove, expressieve penseelstreken, waarin hij het groteske niet schuwde. In zijn portretten was het hem om de innerlijke mens te doen, niet om het gelijkende plaatje. De koningin voelde zich op haar gemak tijdens de vijftien sessies in St. James’s Palace en keuvelde honderduit met de kunstenaar. Zo vertelde ze hoe ze tijdens een jachtpartij gestruikeld was nadat een gewonde fazant haar had aangevallen. Een plaatselijke politieagent dacht meteen aan een moordaanslag, stortte zich op de koningin en begon mond-op mondbeademing toe te passen. ‘Volgens mij hebben we elkaar zo redelijk goed leren kennen’, zei Hare Majesteit tegen Freud.

Arme jij

Sally Bedell Smith schetst in haar biografie van koningin Elizabeth het portret van een buitengewoon humoristische, doortastende en empathische vrouw. Het koningschap, dat Elizabeth als tienjarig meisje in haar schoot geworpen kreeg, heeft ze als een religieuze missie opgevat. Het verhaal is bekend: oom Edward gaf in 1936 de troon op voor zijn geliefde Wallis Simpson, zijn stotterende broer ‘Bertie’ nam het roer over en diens oudste dochter ‘Lilibet’ was, bij ontstentenis van een mannelijke troonpretendent, de volgende in lijn. ‘Arme jij,’ verzuchtte haar jongere zus Margaret.

Volleerd mecanicien

Tijdens de Tweede Wereldoorlog groeide de koninklijke familie uit tot het symbool van de Britse onverschrokkenheid. George VI weigerde met zijn gezin Londen te verlaten. Buckingham Pallace werd negen keer gebombardeerd tijdens de Blitz, de tweede was – met een voltreffer op het koninklijke paleis – de Windsors bijna fataal geworden. Ondertussen ontplooide Elizabeth zich als trainee in het vrouwenregiment van het Britse leger tot een volleerd mecanicien. Ze draait er haar hand niet voor om: wielen verwisselen, bougies vervangen en remmen ontluchten. Het innerlijk van een drietonner is haar net zo vertrouwd als de geschreven en ongeschreven regels van de Britse grondwet, want ook die kent ze als haar broekzak. Iedere premier die ze heeft meegemaakt, Winston Churchill voorop, was onder de indruk van haar constitutionele kennis.

De koninklijke paradox

Als je een belangrijk thema zou moeten aanwijzen in deze biografie, dan is dat van de koninklijke paradox. Een koningin moet uitzonderlijk zijn, maar in al haar uitzonderlijkheid mag ze zich niet vervreemden van haar onderdanen. ‘Is ze te mysterieus en afstandelijk, dan verliest ze het contact met het volk; lijkt ze te veel op dat volk, dan verliest ze haar bijzondere uitstraling,’ zo vat Bedell Smith het dilemma samen.

Elizabeth is de degelijkheid zelve, ondoorgrondelijk zelfs, wat het schrijven van haar biografie niet gemakkelijker maakt. In haar eerdere biografie van prins Charles weet Bedell Smith een aandoenlijk psychologisch portret weer te geven van een jongetje dat hunkerde naar de goedkeuring van zijn ouders en een Spartanenopvoeding kreeg waar wat meer genegenheid op zijn plaats was geweest. Deze biografie van zijn moeder mist die diepgang. Elizabeth houdt van haar eega Philip, is buitengewoon plichtsgetrouw, verdiept zich in de medemens als ze op staatsbezoek gaat en heeft van de koorddans tussen uitzonderlijkheid en gemeenzaamheid haar tweede natuur gemaakt. Het eeuwige handtasje heeft een functie. Ze is niet alleen een koningin, ze is ook een mevrouw. En zoals alle mevrouwen, heeft ze een handtasje bij zich.

De volgende generatie

Het peper en zout van deze biografie moet van de volgende generatie komen: de volstrekt labiele Diana, de koopzieke Sarah Ferguson, Andrew die al sinds zijn adolescentie achtervolgd wordt door geruchten over zijn seksuele geaardheid en er dubieuze vriendschappen op na houdt, zoals met een zekere Jeffrey Epstein, de nukkige prinses Anne en ten slotte Charles die na zijn rampzalige huwelijk met het meisje Spencer eindelijk deed wat hij altijd al had moeten doen: Camilla Parker Bowles trouwen. In tegenstelling tot zijn moeder schijnt hij de regels van het constitutioneel toelaatbare op te willen rekken met zijn controversiële uitspraken over architectuur, alternatieve geneeswijzen en wat dies meer zij. Bedell Smith heeft hij in ieder geval aan zijn zijde. Tussen de regels door lees je dat de biografe een bloedhekel heeft aan Diana, sociaaldemocraten en nieuwbakken fratsen als moderne architectuur.

Natuurlijk is deze biografie, die oorspronkelijk in 2012 verscheen, al door de tijd ingehaald. De relatie tussen William en Harry is in het boek nog om door een ringetje te halen, terwijl we intussen wel beter weten. En prins Andrew heeft door zijn vriendschap met Epstein meer uit te leggen dan ooit. Wellicht komt er nog een herziene versie. Wat staat als een huis zijn ruim vierhonderd pagina’s Britse geschiedenis, vorstelijke rituelen en tongue-in-cheeck-humor. Elizabeth heeft koningin Victoria inmiddels ruimschoots ingehaald als de langst regerende vorstin van het Britse koninkrijk. Onsterfelijk is ze wellicht niet. Legendarisch is ze in ieder geval.

Koningin Elizabeth. De biografie
Sally Bedell Smith
Nieuw Amsterdam
ISBN 9789046826775
Verschenen in augustus 2020

Bestelinformatie