Johan Cruijff – Iets verliezen was alles verliezen

Fenomenale voetballer, maar altijd gelazer. Zo kun je het leven van Hendrik Johannes Cruijff (1947-2016) samenvatten. Als generatiegenoot en voetballiefhebber is dat het beeld dat ik van hem heb. En de biografie die Auke Kok van hem schreef, bevestigt dit beeld tot in de finesses.

Voor ondergetekende is het lezen van deze biografie een feest van herkenning. Want ja, ik heb hem ‘in het echt’ zien spelen. Hoewel dat betrekkelijk is. Op 7 december 1966 was ik erbij toen Ajax Liverpool met 5-1 versloeg in het Olympisch Stadion in Amsterdam. De legendarische ‘mistwedstrijd’. We zagen niets want we stonden bij de meeste doelpunten net achter ‘het verkeerde doel’, hoorden via het rondzingend gejuich dat er gescoord was en via transistorradiootjes op de tribune wie de doelpuntenmaker was. Cruijff scoorde de 2-0. Twee weken later werd het in Liverpool 2-2, dankzij twee doelpunten van Cruijff. Kok: ‘De brille en de goals van Cruijff maakten indruk op velen en zo begon hij, mede door zijn reputatie als een uitzonderlijk talent met opvliegende trekjes, het domein van de sport te ontstijgen. Cruijff werd een nationale figuur, een fenomeen.’ Zo is dat.

Het was de doorbraak van ‘Cruijffie’, de jongen die opgroeide vlakbij het toenmalig Ajax-stadion De Meer. Zijn vader en moeder kwamen uit de Jordaan en begonnen na de oorlog een groentezaak in de Amsterdamse wijk Betondorp. Twaalf jaar was hij toen zijn vader overleed aan een hartverlamming, nog maar 45 jaar oud. ‘Johan was kapot van het verlies. Hij werd er letterlijk ziek van.’ Hij zou daarna steun zoeken bij vaderfiguren, privé of bij Ajax. ‘Als hij maar iemand had om mee te praten.’

Het was een nerveus ventje, ‘een jongen met zachte vraagtekens in zijn ogen’, te klein en te smal voor zijn leeftijd. Ongeschikt voor het moderne krachtvoetbal, leek het. Dat pakte dus anders uit. Hij groeide uit tot de beste voetballer die Nederland tot op heden ooit gekend heeft. Wat hij ook goed kon, was praten. Volgens medespeler Sjaak Swart ‘net zo goed als voetballen.’ Later stelde Cruijff zelf vast dat hij maar in twee dingen goed was: in voetbal en public relations.

Zo begon ook het eindeloze gesteggel over geld. Het aantal keren dat het in deze biografie over financiële perikelen gaat is niet te tellen. En het maakt dat je weer beseft hoe vaak er gedoe was ‘rondom Cruijff’. Tot frustratie van elke voetballiefhebber was er om de haverklap gesodemieter rondom zijn persoon. Het begeleidde hem zijn hele carrière.

Zijn uitgangspunt verwoordde hij treffend in De Telegraaf: ‘Ik ben prof, en moet eruit halen wat eruit te halen valt.’ Je zou anders een dief van je eigen portemonnee worden. Zijn schoonvader, zakenman Cor Coster, werd zijn zaakwaarnemer. Die was er ook helder in: ‘Het kan niet schelen waar het geld vandaan komt, als het maar ergens vandaan komt.’ Het geruzie rondom contracten met clubs en sponsors is misselijkmakend. Het kostte Cruijff ook vriendschappen.

Zijn zuinigheid, volgens sommigen krenterigheid, wordt wel verklaard door het verlies van zijn vader en het sluiten van de groentewinkel in zijn jeugd. Verliezen is misschien wel een sleutelwoord. ‘Je ongelijk toegeven was voor Cruijff verliezen en iets verliezen stond gelijk aan alles verliezen.’ Voetballen en dreigen. Daar was hij goed in. Kok citeert Cruijff: ‘Heb je een rel nodig, dan creëer je een rel, bij wijze van spreken.’ Dat ‘bij wijze van spreken’ kan dus wel geschrapt worden.

Je zou intussen bijna vergeten hoe goed Cruijff kon voetballen, soms móést voetballen, want als zakenman mislukte hij compleet. Hij verloor miljoenen. Hij speelde bij Ajax, FC Barcelona, Los Angeles Aztecs, Washington Diplomats, Levante UD, nogmaals Washington Diplomats, Ajax, en tenslotte bij Feyenoord. Ook kwam hij 48 keer uit voor het Nederlands elftal. Zijn erelijst als speler en later als trainer is lang.

Waar je natuurlijk op hoopt bij zo’n forse biografie (639 pagina’s) is een verrassende, zo mogelijk nieuwe kijk op het fenomeen Cruijff. Die hoop wordt niet vervuld. Wel krijg je een zeer gedetailleerd en gedocumenteerd overzicht van de loopbaan van Johan Cruijff. Een inkijk in zijn gezinsleven. Staaltjes van zijn onnavolgbaar taalgebruik. Ook zijn rol als weldoener wordt belicht.

Kok houdt zich voor zover te overzien behoorlijk aan de feiten. Hij werkt niet met voetnoten, dus het is niet altijd direct duidelijk, wie zijn bron is. Een enkele keer is hij wat erg suggestief. Die gedachte komt tenminste op als hij een telefoongesprek tussen Cruijff en zijn vrouw Danny letterlijk uitschrijft of noteert dat Johan ’s nachts urenlang op haar inpraatte…

Voor ooggetuigen die ‘de periode Cruijff’ in het voetbal zelf meegemaakt hebben, is hij onvergetelijk als voetballer en niet minder als dwarsligger. Voetballer met fantastische sprints en een fabuleuze balbehandeling. Dwarsligger die vreselijk ruzie kon maken met wie hem in de weg stond.

Voor wie ‘Cruijff’ inmiddels een naam uit de voetbalgeschiedenis is, biedt het boek een behoorlijk complete biografie. Maar probeer dan toch vooral beelden te achterhalen van enkele monumentale momenten uit zijn leven. Auke Kok heeft ze soms prachtig beschreven. Neem het doelpunt tegen FC Den Haag (2 januari 1972). Kok concludeert: ‘Cruijff had in vijf seconden iets uitgevoerd waar een ander eerst vijf minuten over zou moeten nadenken. In een flits van genialiteit had hij een probleem – een hoge dwarrelbal uit de eigen verdediging – opgelost door rekening te houden met afstanden en snelheden, met de bodemgesteldheid en de windkracht en door zijn intuïtie te volgen.’ Kijk maar op internet.

Cruijff, je moet hem gezien hebben om het te begrijpen.

Johan Cruijff. De biografie
Auke Kok
Uitgever Hollands Diep
ISBN 9789048837311
Verschenen in november 2019

Bestelinformatie