Op 22 oktober 2018 ben ik bij een hommage aan Robert Long in het Nieuwe Luxor Theater in Rotterdam. Ik koop een van de laatste plekjes, op het tweede balkon. Dat is ver en hoog, maar het Metropole Orkest speelt en er wordt krachtig gezongen door onder andere Richard Groenendijk, Gerard Cox, Karin Bloemen en Sjors van der Panne. En door Jenny Arean. Ze zingt Alleen in Amstelveen en Dit lied is duizend eeuwen oud en ze heeft geen enkele moeite om alle 1500 aanwezigen te bereiken. De dagen erna probeer ik onder woorden te brengen wat het is met die stem. Want helder, hard, zuiver en interpretatief zingen, dat doen de andere solisten ook. ‘Jenny is een torpedo,’ stelt Ivo de Wijs in Jenny – Een theaterleven van Xandra Knebel, en dat komt waarschijnlijk het dichtst bij de waarheid. Waar je ook zit als je haar hoort of ziet zingen, je wordt altijd geraakt.
ABC Cabaret
Jenny behandelt de carrière van Jenny Klarenbeek chronologisch, beginnend bij haar roerige jeugd waarin haar moeder tweemaal scheidt. Op 14-jarige leeftijd solliciteert Jenny bij het ABC Cabaret van Wim Kan en wordt aangenomen. Ze laat de Huishoudschool achter zich en kiest de artiestennaam Arean uit een lijst namen die Corry Vonk, de vrouw van Wim Kan, voor haar heeft opgesteld. Het ABC Cabaret is een groepje jonge talenten dat samen met Corry Vonk het voorprogramma verzorgt voor de grote conferencier. Jenny geeft een mooie inkijk in de rarigheden van het echtpaar Kan. De salarissen zijn karig en eigen inbreng wordt niet op prijs gesteld, maar als een van de jonge beloftes op kamers gaat wonen, dan zorgt de firma Kan voor de totale inrichting. Met Kerstmis zijn er ettelijke cadeaus.
Als Arean eenmaal ‘binnen’ is, gaat het snel. Binnen een jaar valt ze al in voor Margriet de Groot, die de rol van Eliza Doolittle speelt in My Fair Lady. Ze weet al heel jong wat ze niet wil: met een gitaar op tournee, meedoen met het Knokkefestival of Eurovisie Songfestival, ze wijst het allemaal af. ‘Ik zat daar een beetje 1 meter 60 bokkigheid te wezen.’
Wat wil ze dan wel? Kwalitatief hoogstaand werk in een stimulerende omgeving waarin ze zich verder kan ontwikkelen. Van ensemblestukken via televisiewerk naar soloprogramma’s. Haar relatie met Annie M.G. Schmidt is zeer interessant. De twee liggen elkaar totaal niet, maar Annie heeft wel oog voor haar kwaliteiten. Uit een brief van Schmidt aan theaterproducent John de Crane: ‘Ik geloof niet dat Jenny’s hinderlijke eigenschappen in een contract te beteugelen zijn. (…) Maar ik zou het heerlijk vinden om m’n tanden in Jenny te zetten. Met kronen en brug en al.’ En zo komt Arean terecht in de musical En nu naar bed, met het duet Vluchten kan niet meer met Frans Halsema.
Hoe doet ze ‘t?
De werkwijze van Arean komt ruim aan bod. Dat gaat van filosofische vaagheden als ‘gewoon je boel openzetten en snuiven en ruiken en kijken’ tot uitspraken als ‘er zit altijd een lijn in, omdat ik zelf die lijn ben’. Het maakproces wordt uitgebreid behandeld in het hoofdstuk ‘In concreto: hoe doet ze ‘t?’ De pijlers zijn praten en verzamelen. Er wordt gepraat aan de ronde keukentafel van Jenny, met drank en happen en soep. Ze voedt haar vaste tekstschrijvers (waaronder Dimitri Frenkel Frank, Ivo de Wijs, Jan Boerstoel en Jurrian van Dongen) met lange brieven over mogelijke onderwerpen. Helaas staat er slechts een enkele alinea uit zo’n brief afgedrukt. Dit hoofdstuk (dat ik stiekem als eerste las) geeft een geweldige inkijk in het maakproces, met de toets van kritiek van de zangeres en met componisten en tekstschrijvers die aan het woord komen om het geheim van Jenny Arean te duiden. Zoals Jurrian van Dongen, die over haar zegt: ‘Ze bespeelt zichzelf als een cello, van scherp naar warm, van euforisch naar nederig.’
De mannen
Het privéleven van Jenny is onevenwichtig verdeeld in het boek. Arean noemt acteur, danser en choreograaf Albert Mol ‘misschien wel de belangrijkste mens in mijn leven’, maar hij komt nauwelijks aan bod. Ook de affaire met Frans Halsema ten tijde van de musical En nu naar bed wordt slechts heel kort aangestipt. Eerste echtgenoot Huib Rooymans krijgt wel de aandacht die hij verdient en de ontmoeting met Ischa Meijer is een absoluut hoogtepunt.
Hoe de excentrieke Meijer in luttele sprongen het hart van Jenny Arean overmeestert bij een ontmoeting in het Amsterdamse café De Smoeshaan is zo sterk beschreven dat je er als lezer als het ware vanachter een conifeer bij staat te kijken. Het hoofdstuk ‘De factor Ischa’ verhaalt verder over hun samenwerking en hun relatie, het uitdoven van de liefde en hoe Ischa een belangrijke vriend in het leven van Jenny Arean bleef.
Theaterhistorica Xandra Knebel twijfelt in haar voorwoord hoe ze haar boek moet noemen. Is het een theaterportret of misschien toch een theaterbiografie? Ze sprak uitgebreid met Jenny Arean, wier kleurrijke en onomwonden spreekstijl (‘Als ik altijd maar kleine toneelrollen zou spelen, daar zou ik het lazarus van krijgen. Ik wil knetteren. Ik wil dat het gezien wordt’) in vele citaten door het boek heen te lezen is. Knebel koos ervoor om geen voetnoten op te nemen, zodat de bronvermelding van de vele citaten uit interviews en recensies in de tekst gebeurt. Dit brengt een enorme stroom aan namen en titels met zich mee, waardoor de quotes van de hoofdpersoon af en toe ondersneeuwen. Het boek kent een overzichtelijke hoofdstukstructuur met een oeuvrelijst en index.
De overvloed aan recensiecitaten werkt tegen het eind van het boek enige verveling in de hand. Daar staat de selectie van tien belangrijke liedteksten tegenover (waaronder Zing dan , Als vrienden en Cimetière ) en een werkelijk schitterende reeks foto’s met de vele mensen en gezelschappen waarmee Jenny Arean gewerkt heeft.
Knebel bedient zich rijkelijk van clichés: ‘keihard succes’, ‘wat te denken van’, ‘het ene na het andere hoogtepunt’ en ‘halsreikend uitkijken’ passeren ongegeneerd de revue. Maar als je die en de vele bronvermeldingen langs je af laat glijden, blijft er een interessant en veelzijdig portret over, belicht vanuit de hoofdpersoon, haar tekstschrijvers en componisten, en haar biografe.
Jenny – Een theaterleven
Xandra Knebel
Uitgeverij Water
ISBN 9789492495549
Verschenen in november 2018
Bestelinformatie
