“En de weg is lang voor wie in cirkels loopt” is een citaat uit het werk van Jean Marie Berckmans, Vlaamse schrijver en cultheld. Het komt uit Het zomert in barakstad, voor het eerst gedrukt in 1993. Vooral met dit boek verkreeg de dichter, schrijver en muzikant met terugwerkende kracht de status van een bijzondere schrijver die roem vergaarde met het vastleggen van zijn wonderlijke ervaringen. En die waren er.
Schrijven in de Grauwzone J.M.H Berckmans, de biografie van journalist en publicist Chris Ceustermans is een meeslepende, soms stuitende en onthutsende schets van een mislukt leven. Een mislukt leven dat mooie teksten heeft opgeleverd. Hoeveel waarde hebben die teksten als je weet welke prijs er stond op het tot stand komen van al dat moois? Zoals over de meeste ontwikkelingen in zijn leven, gaf Jean Marie zelf antwoord op de vraag:
“Mijn overgrootouders ranselden mijn grootouders. Mijn grootouders ranselen mijn ouders, Berckmans Armand en Wouters Camilla. Geheel in overeenstemming met de ancestrale logica ligt het dan ook in de lijn der verwachtingen dat het nergens verwondering, verontwaardiging of deernis zal wekken dat ik voortdurend alle kleuren van de regenboog zie, vooral de bont en blauwe tinten, en dat ik opgroei tot een beduusd, teruggetrokken en mistroostig jongetje dat met z’n akelige ziekenfondsbrilletje en z’n altijd in de wind flapperend uitstaande oortjes binnen de kortste keren het mis- en mikpunt zal worden van de modale kindermaatschappij”
(Ballade van de Wasted Youth 1989)
Jean Marie Berckmans was manisch depressief dus leefde soms op en over de toppen van zijn kunnen, maar nog veel vaker in de krochten en modderpoelen van zijn onvermogen. Wanneer zijn schrijverscarrière niet van de grond komt, probeert hij geld te verdienen in een schoenenzaak. Hij weet zijn baas ervan te overtuigen dat hij in Italië, het land van de mode en de handgemaakte schoenen, nog veel meer voor ‘de zaak’ kan betekenen. En zo gaat de jongen uit Barakstad met zijn jonge vrouw naar het zuiden, naar Bari. Het lukt hem allemaal, in eerste instantie. Hij woont in een prachtige villa, is omringd door schoonheid in allerlei vormen. Totdat het misgaat, en dan gaat het ook echt mis. Niet een keer, vallen en weer opstaan. Nee, de rest van zijn leven is een aaneenschakeling van vallen, struikelen en weer overeind geholpen worden. Eerst door zijn vrouwen, dan door zijn uitgevers en ten slotte door zijn ‘aanhangers’. Drank, drugs en schulden, in combinatie met onmogelijke liefdes, leiden uiteindelijk tot de val waaruit hij niet meer opstaat. In 2008 wordt hij, 54 jaar oud, dood aangetroffen in zijn zwaar vervuilde appartement.
De beschrijvingen van zijn optredens, gedichten op muziek, luidkeels voorgedragen, doen me denken aan Johnny ‘the selfkicker’ van Doorn. De Belgische journalist Pascal Cornet had voor De Standaard van 13 april 1995 een interview met Jean Marie Berckmans. Daarin zegt hij:
“Och, Jaap Goedegebuure noemde mij de Antwerpse Bukowski, Frank Hellemans noemt mij de Antwerpse Céline, Jos Borré noemt mij de Jeroen Bosch van de Vlaamse letteren. Ik vind dat allemaal flauwekul, hoor. Ik vind dat ik op mezelf sta. Er is niemand in Vlaanderen of in Nederland die schrijft wat ik schrijf. Of toch wel: Jan Arends, J.M.A. Biesheuvel, A. Moonen. Een van mijn verhalen, “Kleine Odyssee”, werd gepubliceerd in dat tijdschrift, Zoetermeer, en er kwam een grote bespreking van in Het Parool. Daarin stond dat alleen al door mijn verhaal Zoetermeer het kopen meer dan waard was, want (citeert uit het hoofd) “J.M.H. Berckmans is Biesheuvel, Moonen en Pointl tegelijk”. Dat vond ik wel tof.”
Het is beeldend geschreven, deze biografie, je hoort tijdens het lezen de Vlaamse tongval. Het verhaal van zijn leven klinkt als een snel stromende rivier waarop je door een alwetende verteller langs de watervallen en draaikolken wordt gevaren.
De chronologie is afgewisseld met anders gekleurde pagina’s, waarop de biograaf verantwoording aflegt over de mensen uit Berckmans omgeving die hij raadpleegde. Hij doet op een mooie manier recht aan zijn bronnen, door in aparte kaders te vertellen hoe zij terugkijken op hun relatie met de man.
Chris Ceustermans zegt in zijn voorwoord dat hij probeert de melodie van de teksten van Berckmans over te nemen. Daarin is hij geslaagd, behalve dat hij de schelle, valse noten alleen heeft laten klinken door het werk van Berckmans te citeren. Hij kan ook niet klinken zoals de biografeling, want hij is de begripvolle en redelijke, gebalanceerde beschrijver. Die erin is geslaagd om, nadat je het tragische einde van Berckmans leven op papier hebt meegemaakt, de lezer te laten denken: “Toch benieuwd naar het werk van deze droeve figuur.” Beter kan een naar roem strevend mens zich niet wensen.
Schrijven in de Grauwzone. J.M.H Berckmans, de biografie
Chris Ceustermans
Uitgeverij Vrijdag
ISBN 9789460016585
Verschenen in augustus 2018
Bestelinformatie
Bestel als paperback bij bol.com (€ 29,95)
Bestel als ebook bij bol.com (€ 14,99)
