Hettie Wempe werkt sinds haar afstuderen in 2001 aan de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten in Den Haag – in schilderen en grafiek – als zelfstandig kunstenaar. Haar werk is te zien op de website: www.hettiewempe.nl. Zij las voor ons Vincent van Gogh. De biografie van Steven Naifeh en Gregory White Smith.
‘Tegenwoordig is ’t op mijn palet aan het dooien. De kleuren volgen als vanzelf op elkaar en een kleur als uitgangspunt nemende komt mij helder voor den geest wat er uit afgeleid word (…) Waarlijk kleuren die nog al iets aan elkaar te vertellen hebben.’ Brief aan Theo, oktober 1885.
Vincent van Gogh, De biografie, 997 pagina’s dik. Ik trek vier boeken over Van Gogh uit mijn kast (kunstboeken, geen biografieën of brieven) en vraag me af: ‘Wat weet ik van hem ?’ Een groot schilder, briefwisseling met z’n broer, een oor afgesneden en nooit een schilderij verkocht. Geen idee hoe hij tot z’n daden of schilderijen gekomen is. Voor mij als kunstenaar een interessant thema.
Het biografenduo Steven Naifeh en Gregory White Smith hebben 10 jaar aan het boek gewerkt. Ze maakten gebruik van een immense hoeveelheid bronnen. Als belangrijkste: Van Gogh’s brieven in de versie van Joanne Bonger, de schoonzus van Vincent, en de hervertaling van de Complete letters door het Van Gogh Museum, gepubliceerd in 2009 en online beschikbaar gesteld op www.vangoghletters.org.
Vermeldenswaardig is dat de schrijvers Vincents brieven aan Theo niet als betrouwbaar hebben opgevat om zijn leven te beschrijven. Dit lijkt tegenstrijdig. Vincent staat juist bekend om z’n eerlijkheid, zowel in z’n brieven als in z’n kunst. Ze zeggen hierover : ‘Hoezeer hij zijn hart ook uitstortte in zijn brieven aan Theo, Vincent verzweeg minstens evenveel, uit angst zijn broer van zich te vervreemden, zijn financiële ondersteuning op het spel te zetten of het heel negatieve oordeel van zijn familie over hem te bevestigen.’
Om hun opvattingen te verhelderen, extra informatie te geven of te verwijzen hebben ze gebruik gemaakt van toelichtingen. De grote hoeveelheid noten zijn niet in de biografie opgenomen, maar online te raadplegen via www.vangoghbiography.com. Het leest prettig zonder noten. Het nadeel is dat de markeringen in het boek ontbreken om aan te geven dat er extra informatie beschikbaar is. Je moet zoeken op basis van (Engelse) trefwoorden en een paginanummering die niet overeenkomt met de Nederlandse vertaling. Behalve de noten, bevat de site ook ’reproducties van werken van Vincent, familiefoto’s en een stamboom. De site is zo gemaakt dat je ook zonder het boek de nodige informatie over Vincent van Gogh vindt.
Kunnen wij ons vanuit de tijd waarin wij leven een voorstelling maken van een man die geboren is in 1853 en in 1890 overlijdt ? Verhelderend zijn de omschrijvingen van een stukje geschiedenis of een beeld van een stad of een gebied, maar ook de beschrijving van een geliefd kunstenaar van Van Gogh als Sensiers Millet, of de kleurenleer van Charles Blanc, zoals beschreven door Vincent aan Theo. Daardoor krijg je een goed beeld van Vincent van Gogh.
Het is een hobbelige levensweg. Vincent begint vol hartstocht ergens aan maar brengt eigenlijk nooit iets tot een goed einde. Een groot aantal mensen probeert hem te helpen: zijn vader en Theo ondersteunen hem financieel en op het amoureuze vlak, oom Cent bezorgt hem zijn eerste baan bij kunsthandel Goupil & Co en twee ooms helpen hem met zijn studie om predikant te worden.Toch lopen zijn ondernemingen steevast op een een mislukking uit.
In het boek leren we Vincent van Gogh vooral kennen als een rusteloze, moeilijke man maar hij is ook belezen en onderzoekend. Hij leest Jules Michelet, George Eliot, Emile Zola. Als kunstenaar bestudeert hij technieken en de kleurenleer. Hij verzamelt en kopieert prenten, heeft een voorliefde voor de kunstenaars van de Haagsche school en de School van Barbizon en bewondert schilders als Honoré Daumier, Jean François. Millet en Eugène Delacroix. Hij probeert stromingen uit (impressionisme, symbolisme, cloisonnisme), bestudeert ze zorgvuldig en experimenteert, maar blijft ook zijn eigen ideeën trouw.
Opmerkelijke feiten die de biografie onthult:
De schrijvers stellen dat Paul Gaugain in zijn zucht naar roem tegenover schilder Emile Bernard en de criticus George-Albert Aurier uit de school is geklapt dat hij bijna het slachtoffer was geworden van Vincent’s moordzuchtige waanzin. Dit naar aanleiding van het incident waarbij Van Gogh zijn oor heeft afgesneden. Maar Aurier, een voorvechter voor mensen die anders waren, zag juist in Vincent de waarachtige kunstenaar. Aurier schreef een artikel over Van Gogh. Dat artikel heeft Vincent nog gelezen.
In een appendix wordt ‘Een aantekening over Vincents fatale verwonding’ gemaakt. De schrijvers stellen dat de schotwond waaraan Vincent op 37-jarige leeftijd stierf geen zelfmoord was, maar aan de hand van een aantal theorieën zeggen ze dat jonge jongens (waaronder ene Rene Secretans) per ongeluk op Vincent geschoten hebben en dat geleerde John Rewald dit reeds in de jaren dertig bij een bezoek aan inwoners van het stadje te horen heeft gekregen. Voor die theorie dragen zij een aantal argumenten aan. De hoek van de kogel in z’n lichaam kan niet door hemzelf zijn veroorzaakt. Toen men hem vroeg: ‘Wilde u zelfmoord plegen ?’, antwoordde hij: ‘Ja, ik geloof het wel,’ wat mij niet zo’n gek antwoord lijkt, als je zelfmoord wilt plegen.
Na het lezen van dit boek is voor mij de conclusie duidelijk. Vincent had geen andere beslissingen kunnen nemen, dit was z’n pad. Het zette me aan het denken over welke karaktereigenschappen nu eigenlijk nodig zijn om tot goede kunst te komen !
Hettie Wempe
Vincent van Gogh.De biografie
Steven Naifeh, Gregory White Smith
Uitgeverij Prometheus / Bert Bakker
ISBN 978 90351 3147 7
Verschenen 2011
Bestelinformatie
