Waarschijnlijk zijn er weinig mensen die bij het horen van de naam Wollebrant Geleynssen de Jongh opveren uit hun stoel en een relaas afsteken over het belang van deze man voor Nederland. Daar staat tegenover dat heel veel mensen op de hoogte zijn van de betekenis van de VOC en het belang van het bedrijf voor onze zogenaamde ‘Gouden Eeuw’.
Wollebrant Geleynssen de Jongh
Wel, Wollebrant Geleynssen de Jongh was een van werknemers van diezelfde VOC in diezelfde Gouden Eeuw. Hij werd geboren in Alkmaar, in 1593 of 1594 – dat is,zoals gebruikelijk in die tijd, niet helemaal duidelijk – en wordt al snel wees. Samen met zijn twee broers, Jan en Jochum, wordt hij in 1611 opgenomen in het Alkmaarse weeshuis. Al snel kunnen Wollebrant en Jan aan het werk bij de VOC.Wollebrant maakt opmerkelijk snel carrière: in 1613 vertrekt hij voor de eeerste keer op een VOC-schip naar Indië, in 1617 wordt hij bevorderd tot onderkoopman en vertrekt hij naar de Molukken. Wollebrant onderneemt verschillende reizen naar de Oost en schopt het ten slotte tot extra-ordinaris Raad van Indië en commandeur van de retourvloot naar Nederland. Hij overlijdt, ongehuwd, op 80-jarige leeftijd in Alkmaar.
Het leven van Geleynssen lijkt op het leven van een personage uit een spannend jongensboek. En de schrijfster A.L.G. Bosboom-Toussaint heeft ook geprobeerd dat jongensboek te schrijven. In 1854 schreef ze De Alkmaarse wees en enige andere novellen waarin ze Geleynssen als weesjongen uit het raam van het weeshuis laat klimmen, waarna hij naar de oost vertrekt en vele jaren later, dood gewaand door zijn familie, terugkeert als rijke koloniaal en de weldoener wordt van zijn familie.
Voormalig diplomaat Hans van Santen laat in deze biografie overtuigend zien dat het allemaal heel anders ging. Dat het misschien minder romantisch was dan mevrouw Bosboom-Toussaint de lezer wilde doen geloven, maar dat het leven zoals het zich daadwerkelijk voltrok zeer zeker interessant genoeg is. In 2001 heeft hij ook al een boek over Geleynssen geschreven. Dat boek ging vooral over de tien jaren dat hij in India verbleef. Nu Van Santen met pensioen is, had hij voldoende tijd om zich in het hele leven te verdiepen. Hij schreef er een zeer informatief en prachtig vormgegeven boek over, waarin hij in strakke chronologie het leven en de belevenissen van Geleynssen beschrijft.
Details
Van Santen had het geluk waar elke biograaf van droomt: Geleynssen heeft zo’n beetje alles wat er in zijn leven gebeurd is uitvoerig gedocumenteerd en dat is bovendien allemaal bewaard gebleven. Dat maakt de beschrijving van dit leven ook buitengewoon interessant. Juist omdat we over vele details beschikken van zijn leven en handelen. En die details maken dat er eens mens van vlees en bloed voor de lezer verrijst. De auteur bekommert zich om de kleine details, zoals de hoeveelheid zakdoeken die Wollebrant mee moete nemen, de cadeaus die hij moet schenken om zijn zin te krijgen en de dagelijkse grote en kleine ergernissen in de omgang met collega’s, ondersgeschikten en bazen.
We lezen nu eens niet over de VOC in grote lijnen en wat het bedrijf betekende voor de Nederlandse economie en cultuur. Nee, in dit boek lezen we hoe Nederlanders zich staande probeerden te houden in verre landen, hoe ze over elkaar roddelden en elkaar het leven probeerden moeilijk te maken, hoe ze baantjes verdeelden, en ook hoe ze vriendschappen sloten en onderhielden. En dat was natuurlijk geen sinecure want ook al was iedereen in dienst van de VOC, toch konden er duizenden kilometers zitten tussen de ene en de andere nederzetting. En in die tijd betekende dat dat je maanden, soms jaren, moest wachten op brieven op spullen of andere zaken die opgestuurd werden.
Aziatische cultuur
Dit alles maakt dat een Geleynssen zeker een biografie verdient. Wat hem ook nog bijzonder maakt, ten opzichte van zijn tijdgenoten, is dat hij oprecht geïnteresseerd was in de Aziatische cultuur. Dat blijkt uit de brieven die hij schreef, waarin hij uitvoerig, en zeker niet kleinerend of paternalistisch, beschrijft hoe het leven in India, Perzië en Nederlands-Indië eruitzag.
Wollebrant is nooit getrouwd, wat heel bijzonder was in die tijd. Hij heeft weliswaar een keer een vrouw een aanzoek gedaan, maar daar is het bij gebleven. Er waren geruchten in de tijd dat hij wellicht homoseksueel was, maar mocht dat al het geval zijn geweest, dan is daar erg weinig bewijs voor. En dat is ook wel logisch, gegeven het feit dat je daar in die tijd de doodstraf voor kreeg.
Het leven van Wollebrant was kleurrijk en bijzonder interessant en het laat zien dat het mogelijk was om je in die tijd op te werken van onbemiddelde jongeman tot een man van groot aanzien. Hij bezat diverse huizen in Alkmaar en liet zo’n 70.000 gulden (zo’n 1 miljoen euro) na. Hoe hij zijn nalatenschap regelde, is overigens een verhaal – en een raadsel – apart. Laat het genoeg zijn om hier op te merken dat er nog 150 jaar na zijn overlijden processen gevoerd werden over de erfenis.
Van Alkmaarse wees tot commandeur van de VOC. Het rijke leven van Wollebrant Geleynssen de Jongh, 1594-1674
Hans van Santen
Uitgeverij Matrijs, Utrecht
ISBN 9789053455814
Verschenen in januari 2022
Bestelinformatie
Bestel als hardcover bij bol.com (€ 29,95)
