Het raadsel Rutte: een politieke machine die altijd aanstaat

Door het tumultueuze aantreden van het kabinet-Schoof zijn de directe herinneringen aan de kabinetten-Rutte al aan het vervagen. Maar bij het lezen van Het raadsel Rutte van de zeer ervaren journalisten Ron Fresen en Wilma Borgman komen ze snel terug. In een vlot geschreven boek kijken de beide redacteuren terug op de regeerperiode van de langstzittende minister-president van ons land. Hoe functioneerde hij als regeringsleider, waarom kon hij zo lang aan de macht blijven? Daarover is veel gespeculeerd, maar echte antwoorden zijn uitgebleven. Eerder hadden Volkskrant-columnist Sheila Sitalsing en NRC-journalist Petra de Koning in 2016, resp. 2020 met boeken over Rutte ook al laten zien hoe moeilijk het is greep op de man te krijgen. De politicus Rutte is in feite altijd een raadsel gebleven.

Het boek van Fresen en Borgman is erg beeldend geschreven en staat vol onthullende verhalen. Zo begint het boek met het verhaal van Mark Rutte dat hij op zondagochtend 9 juli 2023 na het sporten koffie zat te drinken met twee vrienden en toen een epifaan moment had, een plotselinge openbaring. Hij besloot met de politiek te stoppen. De premier vertelt dat verhaal de maandag daarna aan het begin van een Kamerdebat over de kabinetscrisis die de week daarvoor is ontstaan. Daarmee is een dreigende motie van wantrouwen van de baan.

Ron Fresen herinnert zich precies een week later dat hij Rutte die eerdere zondagochtend in de sportaccommodatie had ontmoet en krijgt als het ware een soortgelijk epifaan moment. Hij besluit een boek over Rutte te schrijven, hij appt Wilma Borgman over dit plan en zij is meteen enthousiast om mee te doen.

Met dit anekdotische begin is de toon van het boek gezet, dat bestaat uit een weergave van gesprekken met twaalf mensen die Rutte van zeer nabij hebben gekend. Het zijn  toonaangevende politici uit CDA, ChristenUnie, D66, PvdA, SGP en VVD. De gesprekken gaan over het gedrag van Rutte, ze gaan uitdrukkelijk niet over zijn politiek-historische erfenis.

Over het gedrag van de politieke vakman Rutte is het boek informatief. Er zijn vele – al dan niet nieuwe – wetenswaardigheden, die bijdragen aan het ontwarren van het “raadsel Rutte”. Hij is een politieke machine, die altijd aanstaat. En de inhoud van een politiek akkoord interesseert hem veel minder dan het feit dat er een akkoord is. Hij is zeker niet altijd de gelijkmatige, opgeruimde man, waar hij voor doorgaat. Er is veelvuldig sprake van driftbuien en woedeaanvallen. En het boek eindigt met een theorie, die het verhaal van het epifane moment ontzenuwt. Fresen en Borgman achten het namelijk zonder meer geloofwaardig dat Rutte al in het najaar van 2022 serieus over een vertrek is gaan nadenken. Alleen omdat hij op dit punt niet het achterste van zijn tong laat zien, vinden ze zelf dat “het raadsel Rutte” is gebleven. Overigens roeren de redacteuren niet de toch wel intrigerende vraag aan hoe Rutte werkelijk denkt over de ingrijpende koerswijziging van de VVD ten aanzien van de PVV die zijn opvolger Dilan Yeşilgöz heeft ingezet.    

De gesprekspartners loven het talent van de politieke vakman Rutte. Ook voor zijn optreden bij twee echte calamiteiten, te weten de ramp met MH17 in 2014 en het uitbreken van de corona-epidemie in 2020. Hij toonde veel betrokkenheid en medeleven, en toonde kwaliteiten als crisismanager. Hij krijgt hiervoor dan ook een dikke voldoende van alle gesprekspartners. Ook meer in het algemeen is er overwegend waardering. Dat is in lijn met de omslag van kritiek naar waardering, die na de aankondiging van Ruttes vertrek uit de politiek heeft plaatsgevonden. De redacteuren hadden wel indringender kunnen wijzen op deze nogal opmerkelijke omslag. Zij hadden ook nadrukkelijker kunnen herinneren aan de eerdere vaak erg felle kritiek op kwestieus optreden van de premier en zijn vooruitschuiven van problemen.

Veelvuldig is in de vraaggesprekken in positieve zin zelfs de term staatsman gevallen. De redacteuren hebben blijkbaar nagelaten daarbij te repliceren met de concrete vraag of Rutte werkelijk wel thuishoort in het rijtje staatslieden Thorbecke, Pierson en Cort van der Linden, zijn illustere liberale voorgangers. Een voor de hand liggende vraag, omdat het in het op zichzelf informatieve boek om het “hoe” en niet om het “wat” gaat. Het beleid en de beleidsresultaten hebben de redacteuren buiten de orde van het boek verklaard. Maar voor het al dan niet toekennen van de kwalificatie staatsman en voor het bepalen van de plaats van premier Rutte in de politieke geschiedenis van ons land is toch wel een goed en afgewogen oordeel over het beleid van zijn kabinetten vereist, dat in het boek ontbreekt.

Het raadsel Rutte. Een portret van binnenuit
Ron Fresen en Wilma Borgman
Uitgeverij Balans
ISBN paperback 978 94 638 2330 2
ISBN e-book 978 94 638 2378 4
Verschenen in maart 2024 

Bestelinformatie