Steven Nadler verklapt ons in de inleiding tot zijn boek al dat de biograaf van Frans Hals geconfronteerd wordt met veel uitdagingen. Het feit dat er tot voor kort geen biografie van deze belangrijke schilder verschenen is, zal met name te wijten zijn aan het feit dat zelfs de simpelste feiten over zijn leven en werk onzeker zijn. Over zijn geboortedatum, ouders, godsdienstige achtergrond, de datering van zijn werken, of over zijn karakter en gedrag is nauwelijks iets met zekerheid bekend. Behalve de schilderijen, bijna uitsluitend portretten van bekende en vooral onbekende heren en dames, is er van de hand van Hals niets overgeleverd: geen dagboeken, geen brieven, geen enkel geschreven document. Er zijn alleen officiële documenten: doop-, trouw- en begrafenisgegevens, boedelbeschrijvingen, notarisakten over schulden en andere rechtszaken. Die zijn de afgelopen eeuwen uit archieven opgediept en in 1989 gepubliceerd door Irene van Thiel-Stroman.
Geen onthullingen
Als lezer van deze biografie vraag je je dan al af hoe de biograaf met deze uitdaging is omgegaan en wat de 350 pagina’s aan de rechterkant allemaal gaan onthullen. Het antwoord hangt in hoge mate af van de achtergrondkennis van de lezer. Voor wie enigszins vertrouwt is met de geschiedenis van de zeventiende eeuw brengt het boek weinig nieuws. En over het leven van de schilder: geen ontdekkingen, geen onthullingen, geen verstrekkende conclusies. De titel van het boek De Portretschilder is in zoverre juist gekozen dat het boek een liefdevolle omschrijving geeft van de door Hals geschilderde portretten. De mooie reproducties in het boek zijn daarbij zeer behulpzaam. De ondertitel ‘Frans Hals en zijn wereld’ is in die zijn juist dat er verteld wordt wat er over Frans Hals bekend is en dat er heel veel en uitgebreid verteld wordt over de wereld waarin hij leefde, maar een verbinding tussen die twee blijft achterwege, moet achterwege blijven omdat er niets met zekerheid over te zeggen is.
Los verband
De familie Hals verhuist van de Zuidelijke Nederlanden naar het noorden. Nadler vertelt het bekende verhaal over de Tachtigjarige Oorlog, het verloop van de strijd, de val van Antwerpen, en dergelijke, maar moet bekennen dat volstrekt onduidelijk is of en welk verband er is met de verhuizing naar Haarlem. De strijd tussen de katholieken en de protestanten, die tussen de remonstranten en contraremonstranten wordt ruim uitgemeten, maar of Hals een standpunt innam, en welk, is onbekend. Hij portretteerde in ieder geval vertegenwoordigers van alle verschillende denominaties. Er staan lange en op zich interessante uitweidingen in het boek over de opleiding tot kunstenaar, over het gildewezen, over de handel in schilderijen, maar al deze aspecten staan in los verband met het leven van Hals. Hij had er uiteraard mee te maken, maar hoe blijft onduidelijk.
Een frappant voorbeeld is een op zich weer interessante uitweiding van een paar bladzijde over de tulpenmanie, naar aanleiding van het feit dat er een economische recessie is, die mogelijk ook financiële problemen opleverde voor de familie Hals. De uitweiding mondt uit in de mededeling dat de tulpenmanie niet de grote financiële ramp blijkt te zijn geweest waarvoor ze vaak is aangezien. En als lezer denk je dan: maar waarom heb ik dit dan gelezen? Het lijkt alsof er twee boeken in elkaar geschoven zijn: de interessante facetten van de ontstaansperiode van ons land en de biografie van een portretschilder die toevallig in dat land leefde en werkte en ongetwijfeld te maken had met de gebeurtenissen in zijn tijd. De beide verhaallijnen zijn interessant genoeg om te lezen, maar het blijven twee onafhankelijke verhaallijnen.
Mogelijke scenario’s
Het boek begint met een anekdote over een schutterstuk dat de Haarlemmer Frans Hals zou schilderen voor het Amsterdamse Sint-Jorisgilde. Hij tekent het contract maar weigert het schilderij af te maken volgens de afspraken die daaromtrent gemaakt zijn. Als lezer denk je dat de vragen die dat oproept in het boek beantwoord gaan worden, maar verder dan mogelijke verklaringen komt ook de biograaf niet. Hals lijkt voortdurend in geldnood te verkeren. Althans: er zijn vele notariële stukken overgeleverd waarin hij met schuldeisers wordt geconfronteerd. Gokken? Drankmisbruik? Een losse levenswandel? Gat in de hand? Moeilijkheden in de familie? Dat zijn de vragen die de biograaf aan de lezer voorlegt, en als hij een poging doet om ze te beantwoorden is dat in de vorm van suggesties en mogelijke scenario’s.
Op het omslag van het boek kondigt de uitgever aan dat Nadler de schilder op een unieke manier naderbij brengt door hem scherp in de historische context te plaatsen. Ik kan me niet voorstellen dat Nadler het daar zelf mee eens is. Hij geeft eerlijk toe dat Hals als mens moeilijk naderbij te brengen is en dat het verband tussen zijn leven en de historische context raadselachtig vaag blijft.
De Portretschilder – Frans Hals en zijn wereld
Steven Nadler
Atlas Contact / Frans Hals Museum Haarlem
ISBN hardcover 9789045049700
ISBN e-book 9789045049717
Verschenen in december 2023
Bestelinformatie
Bestel als hardcover bij bol.com (€ 34,99)Bestel als ebook bij bol.com (€ 14,99)
