Erik ten Hag. Een strijd tegen onderschatting

De biografie van Erik ten Hag verscheen oorspronkelijk in het Engels als Ten Hag. The biography. Waarschijnlijk dacht auteur Maarten Meijer na de overstap van Ten Hag van Ajax naar Manchester United dat er in Engeland behoefte kon bestaan aan een levensbeschrijving van Ten Hag door een kenner van het Nederlandse voetbal. Meijer heeft al biografieën van Guus Hiddink, Dick Advocaat en Louis van Gaal op zijn naam staan. De biografie van Ten Hag kwam in Engeland uit op het moment dat Manchester United dramatisch aan het nieuwe seizoen was begonnen met nederlagen tegen de laagvliegers Brighton en Brentford. In de derde wedstrijd slaagde Machester United er echter in om aartsrivaal Liverpool te verslaan. Dat blijkt het begin te zijn van een opmerkelijke zegereeks die begint op het moment dat het boek net is afgesloten. Korte tijd na de verschijning in Engeland ligt de vertaling van de biografie in Nederland in de winkels.

Conflicten met trainers

Het boek valt met de deur in huis. Meijer kondigt aan dat hij op zoek is gegaan naar de herkomst van de uitmuntendheid en de genialiteit van Ten Hag en dat in de biografie het beeld naar voren zal komen van een originele denker, een scherpe tacticus, een vernieuwer, een sterke leider en een motivator. Als je zo begint heb je heel wat te bewijzen.
Erik ten Hag is in 1970 in Haaksbergen geboren. Zijn jeugd wordt beschreven aan de hand van het clichébeeld dat bestaat over de Tukker en dat beeld wordt vervolgens op Ten Hag van toepassing verklaard. Dat is geen sterk begin, maar toch bevatten de eerste hoofdstukken feiten die niet algemeen bekend zijn. Zo blijkt Ten Hag uit een rijke familie te komen die zijn geld verdient in de makelaardij en het onroerend goed. Zijn vader Hennie ten Hag heeft het bedrijf opgezet en Eriks broers zetten het nu voort. Erik was meer geïnteresseerd in voetbal dan in onroerend goed maar is wel aandeelhouder in het bedrijf, waardoor hij vanuit een financieel onafhankelijke positie aan zijn trainersloopbaan kon beginnen.
Als junior voetbalde Erik bij de RK voetbalvereniging Bon Boys in zijn geboorteplaats. Hij speelde meestal met oudere jongens, maar was vaak toch al aanvoerder. Op zijn vijftiende kwam hij terecht in het jeugdplan van FC Twente. Doorgestroomd naar de senioren was hij nooit zeker van een basisplaats. Hij werd verkocht aan de Graafschap, keerde weer terug bij FC Twente, werd opnieuw verkocht aan RKC en kwam via FC Utrecht voor een derde periode terug bij FC Twente. In totaal speelde hij twaalf jaar betaald voetbal, waarvan negen jaar bij FC Twente. Zijn loopbaan als voetballer is niet onbeduidend maar ook niet erg indrukwekkend. In de beschrijving ervan ligt de nadruk op zijn eigenzinnigheid en diverse daaruit voortkomende conflicten met trainers. Blijkbaar wist Ten Hag als voetballer al hoe het beter kon. Boeiender dan het verhaal over Ten Hags voetballoopbaan, waarin veel wordt opgesomd en weinig geanalyseerd, is de beschrijving van de impact die de Enschedese vuurwerkramp had op FC Twente. Op de relatief jonge leeftijd van 32 jaar werd Ten Hag hoofd van de jeugdafdeling van FC Twente en vanaf 2006 was hij assistent-trainer van Fred Rutten, die hij volgde bij diens overstap naar PSV. Toen Rutten bij PSV werd ontslagen verklaarde Ten Hag zich solidair en vertrok ook.

Band met Overmars

De trainerscursus rondde hij in recordtempo af en In 2012 kreeg hij de kans om hoofdtrainer te worden bij Go Ahead Eagles. Hij loodste deze ploeg meteen naar de eredivisie. Uit die tijd dateert zijn relatie met Mark Overmars, toen de zakelijk directeur van Go Ahead Eagles en zes jaar later de man die Ten Hag naar Ajax zal halen. Go Ahead Eagles had graag met hem verder gewild, maar Ten Hag besloot een contract te ondertekenen bij Bayern München waar hij het tweede elftal onder zijn hoede kreeg, maar waar hij vooral in de keuken kon kijken bij de succesvolle trainer Pep Guardiola. In München maakte hij kennis met de essentie van topsport: het beste uit jezelf halen en dat van elkaar eisen. Hij leerde in München ook hoe een club georganiseerd moet zijn om sportieve successen te kunnen behalen. Na twee jaar was het tijd voor een volgende stap. Ten Hag werd hoofdtrainer van FC Utrecht. Met een heldere visie op het spel, eindeloze herhalingen van spelpatronen in de trainingen en veel aandacht voor de individuele kwaliteiten van spelers bereikte hij een vierde plaats in de eredivisie, het beste resultaat voor FC Utrecht ooit. Hij won de Rinus Michels Award, de jaarlijkse prijs voor de beste trainer. Mark Overmars haalde hem in december 2017 naar Ajax. Ajax verkeerde op dat moment in een diepe crisis. De club was al vier jaar geen kampioen meer geworden en was steeds vroegtijdig uitgeschakeld in de Europese competities. De crisis was nog versterkt door het drama met Abdelhak Nouri, die tijdens de voorbereiding op het seizoen 2017-2018 in elkaar zakte en daar blijvend hersenletsel aan overhield. Ten Hag werd met scepsis ontvangen in Amsterdam. Met zijn Twentse accent, zijn Paulus de Boskabouterachtige uiterlijk en zijn moeizame presentatie in de media kon hij op weinig krediet rekenen bij de supporters en de pers. Ten Hag bleef stoïcijns onder alle kritiek. Met ingang van het nieuwe seizoen 2018-2019 gooide Ajax het beleid radicaal om. Het salarisplafond werd verhoogd, wat het mogelijk maakte om Daley Blind en Dušan Tadić te contracteren. Zij werden gekocht om talentvolle jongeren als Matthijs de Ligt, Frenkie de Jong en Donny van de Beek bij de hand te nemen. Het nieuwe beleid had onmiddellijk succes. Ajax bereikte de halve finale van de Champions League na overwinningen op Real Madrid en Juventus. Het attractieve aanvallende spel trok aandacht in de hele voeetbalwereld. Ten Hags naam was gemaakt. Door de verkoop van een aantal sleutelspelers werd het succes in de volgende twee jaar niet herhaald, maar in het seizoen 2021-2022 werden in de poulefase van de Champions League weer alle wedstrijden gewonnen, waarna Ajax in de playoffs door Benfica werd uitgeschakeld. Aan het eind van dit seizoen vertrok Ten Hag naar Manchester United.

Een club in crisis

Bij Manchester United trof hij een situatie aan die hij bij Ajax eerder had meegemaakt. United was na het vertrek van de legendarische coach Alex Ferguson in 2013 in een diepe identiteitscrisis geraakt. De Amerikaanse eigenaren waren tot woede van de supporters meer geïnteresseerd in het verdienen van geld door merchandising en het vermarkten van televisierechten dan in het leveren van prestaties op het veld. Trainers als Louis van Gaal, José Mourinho en Ole Gunnar Solkskjaer beten zich stuk op de club. Net als bij Ajax werd Ten Hag ook in Manchester met scepsis ontvangen, ook al had hij zijn naam als toptrainer inmiddels gevestigd. Opnieuw speelde zijn gebrekkige prestatie daarbij een rol en ook zijn steenkolenengels hielp niet echt. Maar net als bij Ajax leek dit Ten Hag niet te deren. Hij wist inmiddels hoe je een topelftal moest kneden. Zijn uitgangspunt was dat het niet ging om de elf besten maar om de beste elf. Samenwerking is essentieel en daar past niet iedereen in. Dat is een opvatting die niet zal verbazen maar in tegenstelling tot anderen durfde Ten Hag de consequenties van die visie te trekken. Hij zette Cristiano Ronaldo op de bank en deze liet, na het sluiten van de biografie, woedend zijn contract ontbinden. De prestaties van Manchester United leden niet onder het vertrek van Ronaldo, integendeel. Het is te vroeg om te voorspellen hoe het verder gaat met Ten Hag, maar zijn biograaf twijfelt er niet aan dat Ten Hag het ook in Manchester zal redden. Wie de carrière van Ten Hag bekijkt ziet dat hij vaak is onderschat maar dat hij overal en altijd heeft geleverd. In de voetbalwereld is de houdbaarheidsdatum van een trainer korter dan die van vis op de markt, maar Ten Hag is nog nooit ontslagen en is overal door de voordeur vertrokken.

Dat Ten Hag een kundige trainer is lijdt na het lezen van de biografie geen twijfel. De manier waarop Meijer zijn werkwijze beschrijft is niet echt tenenkrommend, maar ook niet echt origineel. Aan de hand van tegeltjeswijsheden uit de managementliteratuur als “Als je doet wat je deed krijg je wat je kreeg”, beschrijft hij Ten Hag als vernieuwer. Ten Hag is in staat over de grenzen van zijn sport heen te kijken en inzichten uit andere sporten en de managementtheorie toe te passen in het voetbal. Dat werkt soms ook andersom. De ploegleider van de wielerploeg van Jumbo-Visma, Merijn Zeeman wees er in een interview met de NPO op dat gesprekken met Ten Hag over strategie een grote rol hebben gespeeld bij de voorbereiding op de Tour de France van 2022, die een overwinning  opleverde voor Jonas Vingegaard. Ten Hag is nog steeds adviseur van Jumbo Visma.

De biografie maakt duidelijk dat Ten Hag in het verleden vaak ten onrechte is onderschat. Hij heeft inmiddels bewezen een toptrainer te zijn maar de tijd zal leren of hij een plaats zal verwerven in het rijtje Guardiola, Klopp en Ancelotti.

Ten Hag
Maarten Meijer
Kosmos Uitgevers
ISBN paperback 9789043926706
ISBN e-book 9789043926713
Verschenen in december 2022

Bestelinformatie