Toen Alphons Diepenbrock op 5 april 1921 overleed, was Willem Pijper net afgereisd naar Italiaans Zwitserland om er te gaan componeren. Hij schreef zijn vervanger bij het Utrechts Dagblad dat hij blij was voor de krant niet onmiddellijk een In Memoriam te hoeven schrijven over de man die hij als vriend en meester enorm hoogachtte. Pas vijf jaar later schreef hij zijn belangrijke essay over Diepenbrock voor het letterkundig tijdschrift De Gids, een artikel dat als een bezonken In Memoriam beschouwd kan worden.
Hieraan moest ik denken na het lezen van Keten en stompen, een ontroerend boekje dat Elmer Schönberger schreef over ‘Louis Andriessen, componist en vriend’. Andriessen is bijna twee jaar geleden overleden, en Elmer Schönberger heeft de tijd genomen, niet alleen om zijn herinneringen aan Andriessen vast te leggen, maar vooral zijn gevoel van vriendschap en gemis onder woorden te brengen.
Hij begint vast te stellen met wat dit boekje niet is. ‘Het is niet een biografie. Zelfs op de vraag wanneer de hoofdpersoon is geboren, wordt geen antwoord gegeven. (…) Maar de feiten die ik vermeld, vermeld ik zo nauwkeurig mogelijk.’ Het boek is voor de schrijver ‘een memoir, een verzameling herinneringen aan de vriend die ik mis.’ Een In Memoriam.
Stravinsky
Schönberger maakt kennis met de ruim tien jaar oudere Andriessen als hij zelf 27 is. Als recensent hoort hij De Staat, ‘het stuk waarmee Louis in 1976 de Enige Echte Andriessen werd.’ Ze leren elkaar spoedig daarna persoonlijk kennen en beginnen een gezamenlijk project. Want hoe groot de bewondering van Schönberger voor de muziek van Andriessen ook is, het fundament onder hun vriendschap heet: Igor Stravinsky. Samen schrijven ze Het apollinische uurwerk, over Stravinsky, ‘dat ene boek over Stravinsky dat nog niet geschreven was.’
Robert Craft, die als vriend en huisbiograaf van Stravinsky deels dezelfde positie inneemt als Schönberger ten aanzien van Andriessen, noemt het boek ‘the most ingenious, sharply observed and original book likely to be written about the composer in a long time’, en de andere Stravinsky-kenner, Richard Taruskin vindt het ‘the one book about Stravinsky Stravinsky would have liked.’ Een monument waar de heren trots op kunnen zijn.
Keten, stompen en werken
Na het Het apollinische uurwerk laten ze elkaar niet meer los. Er volgen nog vele gezamenlijke projecten: reizen, symposia, documentaires en vooral veel gezelligheid: keten en stompen. Keten is Louis’ aanduiding van ‘zijn favoriete vorm van semi-lawaaierig sociaal verkeer, inclusief eten, drinken, pianospelen, verhalen vertellen en eenentwintigen.’ Stompen staat voor het gezamenlijk vierhandig doorjassen van bergen muziek. Als hun gezamenlijke vriend Reinbert de Leeuw een huis koopt in Zuid- Frankrijk verplaatst het keten en stompen zich voor een deel daar naartoe. Maar er wordt uiteraard niet alleen gefeest. Louis volgde zijn hele leven een strak werkritme, dat ook in Zuid-Frankrijk werd volgehouden in een eigen studio. Een immens en veelzijdig oeuvre is daarvan het resultaat. Dat zijn manuscripten – net als die van Stravinsky – inmiddels zijn opgenomen in de collectie van de Paul Sacher Stiftung in Basel, het Walhalla van de moderne muziek, zegt voldoende over de reputatie die Andriessen mondiaal geniet.
Afscheid
Er klinkt ook verdriet door in Keten en stompen. Op enig moment verhuist Schönberger naar Rotterdam en ontmoeten de twee vrienden elkaar wat minder. Uit het boek kunnen we opmaken dat er op de zolder aan de Keizersgracht waar Andriessen zijn studio heeft tot die tijd dagelijks gekeet en gestompt wordt. Na de verhuizing zien de vrienden elkaar minder. Maar de afstand Rotterdam – Amsterdam is te verwaarlozen bij de onvermijdelijke verwijdering die ontstaat als bij Louis Andriessen Alzheimer en vasculaire dementie wordt vastgesteld.
Keten en stompen staat barstensvol biografische gegevens, die uit de aard der zaak alle verbonden zijn met de schrijver ervan. Het is een boek geworden dat over Louis Andriessen gaat, maar evenzeer over Elmer Schönberger, zoals elk In Memoriam gaat over de overledene en de treurende achterblijver. Zoals gezegd, is Keten en stompen geen biografie geworden, daarvoor is het een te persoonlijk verslag van een vriendschap. Muziekpubliciste Jacqueline Oskamp werkt al een paar jaar aan een echte biografie, die – deo volente – zal verschijnen in het voorjaar van 2025.
Keten en stompen – met Louis Andriessen, componist en vriend
Elmer Schönberger
Prometheus
ISBN 9789044652543
Verschenen in maart 2023
Bestelinformatie
Bestel als paperback bij bol.com (€ 22,99)Bestel als e-book bij bol.com (€ 13,99)
