Donald Trump, een genie te midden van ‘arrogante idioten’

‘Toen ik meer dan 55 jaar geleden op college zat, kende ik daar een hoogleraar Engels die begreep hoe ongrijpbaar biografieën kunnen zijn. De biograaf, zo stelde hij, moest de ware “reflectoren” zien te vinden van zijn hoofdpersoon, de mensen die hem beter kennen dan wie ook. De ideale reflector geniet persoonlijk en professioneel een unieke band met de persoon, heeft veel met hem meegemaakt en kan een oordeel geven over zijn karakter.’

Dat lijkt mij een waarheid als een koe als je een politieke biografie schrijft, maar op Bob Woodward heeft het voorschrift van de hoogleraar destijds blijkbaar grote indruk gemaakt. Aan ideale reflectoren ontbreekt het echter nogal in zijn boek Woede, over vier jaren presidentschap van Donald Trump. Trump lijkt weinig old buddies te hebben, wat niet verwondert bij een man die ook volgens Woodwards zegslieden mensen een tijdlang gebruikt om ze vervolgens plotseling bij het vullis te zetten. Zelfs ministers komen niet uit vroegere inner circles. Dat gemis aan reflectoren wordt maar gedeeltelijk goedgemaakt door een bijna hilarisch hoofdstukje over de kijk van Trumps schoonzoon Jared Kushner op de president (waarover straks meer).

Minachting

Aan de andere kant: wie zit bij een president te wachten op oordelen over diens karakter? Kwalijke of onhandige karaktertrekken kunnen in toom gehouden worden als een president in zijn baan – the opportunity of a lifetime lijkt me – een al of niet nobel doel nastreeft en als hij weet samen te werken. Aan andere presidenten was ook het nodige mis. Maar zoals John Bolton, Trumps voormalige veiligheidsadviseur schrijft:

‘I am hard-pressed to identify any significant Trump decision during my tenure that wasn’t driven by re-election calculations’.

Overigens, als Woodward zo veel waarde hecht aan karakter, waarom citeert hij dan niet uit de insiderboeken van anderen? Dat mogen dan niet oude metgezellen van Trump zijn, ze hebben wel het nodige over zijn karakter te melden.

Bovendien, wanneer Trump als een ervaren marketeer niet de loftrompet steekt over zijn eigen altijd ‘geweldige’ prestaties, stelt hij zich vaak bewust ongrijpbaar op wanneer Woodward met zijn voice-recorder klaar zit. Variaties op ‘Nou ja, weet je, misschien, en misschien niet’ verzieken de conversaties, om totaal moedeloos van te worden als journalist. Niet voor niets werden en worden ook Trumps ministers en medewerkers naar eigen zeggen soms knettergek van hem, de ene dag zegt hij dit, enkele minuten of dagen later weer iets heel anders. Trump blijkt heus wel ook gewoon in staat zijn meningen bij te stellen en hij is behoorlijk consistent – fout of niet – in de meeste van zijn oordelen over dingetjes in het buitenland, van een kernoorlog met Noord-Korea die hij hoogstpersoonlijk voorkomen zou hebben, tot militaire bondgenoten die de VS zouden uitmelken. Hij weet ook relevante vragen te stellen als er beleid gemaakt moet worden, ook aan het begin van de coronapandemie. Woodward durft zelfs af en toe op te schrijven dat Trump gelijk had in kwestie x of y. Maar Trump faalt overduidelijk in Woede als het om langetermijnbeleid gaat, wanneer zijn improvisaties en gebabbel geen vervanging kunnen zijn voor samenwerking, visie, objectiviteit, feitenkennis, empathie, politiek benul, strategie.

Ik ben wel eens opgestapt tijdens een interview met een VIP omdat ik als een halvegare werd behandeld. Tegenover Woodward als journalist van de Washington Post, als politiek-correcte liberal, demonstreert Trump duidelijk alleen maar minachting. De enige die dat zogenaamd niet opmerkt, is Woodward die het manhaftig maar niet opgeeft een bepaalde vraag te stellen en die lijkt te geloven of te hopen dat een Amerikaanse president, maar lang genoeg doorgezaagd, uiteindelijk het achterste van zijn tong zal laten zien, zich zal verspreken, incapabel zal blijken, zoals ieder mens, om te blijven liegen, kan ophouden met overdrijven, toch af en toe een serieuze vraag serieus zal willen beantwoorden, medelijden zal tonen met al die honderden miljoenen die hem niet begrijpen. Die hoop of dat geloof boort een charmante, vriendelijke, tolerante, beleefd babbelende Trump vakkundig de grond in, maar Woodward schreef toch zijn boek, met lappen tekst waarin Trump helemaal niet geciteerd wordt. De zeventien al of niet telefonische interviews en gesprekken moeten gewoon als grotendeels mislukt worden beschouwd om welke waarheid dan ook te achterhalen.

Corona

Woodward doet dramatisch over het feit dat Trump hem op 7 februari belde en toen onheilspellende dingen zei over het coronavirus, zoals dat het wel eens ‘vijf keer dodelijker dan het griepvirus’ kon zijn. Drie Amerikaanse luchtvaartmaatschappijen hadden toen al hun vluchten naar China opgeschort. Amerikanen die in China waren geweest, moesten toen al veertien dagen in quarantaine. Maar op 7 februari deden talrijke regeringen, ook de Nederlandse, nog niets met die verontrustende uit China afkomstige informatie, waardoor later door middel van de economisch zo destructieve lockdowns verspilde tijd ingehaald moest worden. Trump en zijn kabinet waren in de eerste drie maanden van 2020 niet zo uniek als Woodward suggereert.

Secundair

Woede is verder gebaseerd op een berg nieuw materiaal van getuigen en betrokkenen, heet het. Omdat Woodwards noten alleen openbare documenten en nieuwsbronnen omvatten, blijft onduidelijk wat al zijn gesprekken met insiders in Washington nu eigenlijk aan nieuwe feiten hebben opgeleverd, temeer omdat topambtenaren zoals James Comey, John Bolton, Andrew McCabe, James Clapper en anderen zoals Michael Cohen, Rick Wilson, Guy Snodgrass, David Barstow, Mary Jordan, Andrea Bernstein en Trumps nicht Mary Lea Trump inmiddels boeken hadden geschreven over hun belevenissen in Washington, over de wereld van politici, vastgoedmagnaten en lobbyisten in New York, over de politieke invloed van Trumps echtgenote Melania, en over trieste eigenaardigheden binnen de familie Trump (Trump zou als kind zijn verwaarloosd door zijn moeder en geestelijk mishandeld zijn door zijn vader).

Als de nieuwigheid onduidelijk is, wordt het wel een beproeving het boek te lezen na al vier lange jaren lijden onder dagelijks Trump-nieuws (althans, zo heb ik die ervaren en ook voorspeld in mijn nieuwjaarskaarten voor 2017). Alle gebeurtenissen van de afgelopen jaren passeren onverbiddelijk weer de revue in dit boek zoals de onderzoeken naar de Russische inmenging in de Amerikaanse verkiezingen van 2016 en de rol van medewerkers van Trump daarbij, het ontslag van FBI-directeur James Comey en dat van nog vele andere topfunctionarissen zoals minister van defensie Jim Mattis. Je leest weer over alle aanstootgevende tweets van Trump, de dreiging van een oorlog met Noord-Korea, zijn gedrag tegenover Poetin, de massale reacties op de dood van George Floyd – you name it, het staat erin, alles tot en met juni van dit jaar, wanneer de coronapandemie – het allesoverheersende thema in dit boek – al tot 140.000 doden in de VS heeft geleid, dankzij of ondanks Trumps bemoeienis ermee.

Daardoor is het boek hybride geworden, geen biografie en geen analyse van vier jaar presidentschap van een supermacht. Bob Woodward is geen journalist met een visie op langdurige trends in de Amerikaanse politiek, zoals bijvoorbeeld een E.J. Dionne (Why Americans Hate Politics) of Ross Douthat (The Decadent Society – How we became victims of our own success). Voor een analyse was af en toe een bigger picture nodig geweest: Trumps relaties met zijn sponsors in corporate America, zijn vastgoedimperium en de manier waarop hij zijn baan misbruikt voor financieel gewin, het verkeerde spoor dat de rivaliteit tussen Republikeinen en Democraten is opgegaan, de ondermijning van eerbiedwaardige instituties die Amerika’s waarden overeind houden.

Heilige eerbied

Wat ik vooral heel erg miste was de beantwoording van de vraag waarom Amerikanen in topfuncties zo’n heilige eerbied hebben voor niet alleen Trump maar eigenlijk elke Amerikaanse president, waardoor ze hem niet willen, durven, kunnen tegenspreken – de lezer zou zich in Woede in een woedend maar zwijgend gezelschap rond Stalin of Hitler kunnen wanen. Why-o-why? Het verschijnsel is des te raadselachtiger omdat Trump, naar eigen zeggen ook, dat talent heeft om mensen woedend te maken, hoewel hij gelooft dat die woede jaloezie is en wordt ingegeven door zijn genie, niet door zijn misstappen: ‘Soms krijg ik meer voor elkaar dan anderen en dat kunnen mijn tegenstanders vaak niet hebben.’

Ja, buiten het Oval Office worden de verschrikkelijkste dingen over Trump gezegd: minister van Buitenlandse Zaken Rex Tillerson (ex-ceo ExxonMobil) noemt hem een fucking moron, onderminister van justitie Rod Rosenstein bespeurt ‘geen enkele samenhangende gedachte of logische en geordende presentatie van de kwesties’ tijdens een van zijn eerste ontmoetingen met Trump. Minister van Defensie Jim Mattis meent dat Trump ‘geen moreel kompas’ en ‘geen intellectueel raamwerk’ heeft voor een standvastige maar vreedzame internationale politiek, ‘hij heeft niets gelezen, weet je’ zei hij tegen een collega. Mattis (zo’n zevenduizend boeken thuis in de kast) kreeg dan ook ‘geen enkele sturing’ van Trump en ging geregeld naar een kerk om zich te beraden over wat hij moest doen als een oorlog voor de deur stond, al of niet mede uitgelokt door… tweets van Trump. De minister van defensie van een supermacht, een ervaren generaal, gaat niet naar het Witte Huis maar gaat bij een oorlogsdreiging bidden en mediteren in een kerk – andere ministers van defensie zullen hun handen dichtknijpen dat het zover kan komen in de supermacht.

Politiek moralisme

Wellicht door het ambigue karakter van het boek en een methode die gericht is op reconstructie (‘Waar ging het mis?’) en die vooral lijkt te bestaan uit details type who said or thought what when and where, heeft Woodward blijkbaar zelf ook nogal geworsteld met het materiaal. Zijn jarenlange assistente, Evelyn M. Duffy, wordt gepresenteerd als ‘een volwaardig medewerker in de geest – en met de inzet – van een co-auteur’. Zij is maar een van de velen die zich over zijn teksten hebben ontfermd. Zijn vrouw verweet hem herhaaldelijk: ‘Je zegt niet wat je bedoelt’ en herschreef hele pagina’s. Woodward komt in mijn optiek naar voren als een moralist die zich geen raad weet met politiek ondernemer Trump en zijn voortdurende campagnevoeren voor herverkiezing: Woodwards vrouw vraagt hem een keer te stoppen met schreeuwen tegen Trump aan de andere kant van de lijn. Het lijkt mij schreeuwen uit wanhoop omdat je niet tot een ander doordringt. Ik denk dat zijn politiek moralisme Woodward de das heeft omgedaan bij het schrijven van Woede. Hij zou zich in goed gezelschap kunnen wanen omdat de overgrote meerderheid van de politicologen op deze planeet zich al decennia niet bezighouden met wat politici feitelijk doen maar wat zij zouden moeten doen, een moralistische insteek waardoor veel deuren dicht blijven. Maar dat je dat niet beseft als journalist, vind ik vreemd.

Cheshire cat

Dan als uitsmijter hoofdstuk 33 van het boek, nog steeds zonder volwaardige reflector maar de figuur komt in de buurt. Trumps schoonzoon Jared Kushner deelt tijdens een bijeenkomst (met wie? wanneer? waar?) enkele teksten uit die zijn gehoor inzicht moeten geven in wat voor mens en politicus Trump is. De eerste tekst is een column van Peggy Noonan, won ooit een Pulitzerprijs, was speechwriter voor Ronald Reagan. Wat Trump doet, vindt ze een ‘circusact’, ‘een levende belediging’, ‘het voelt gevaarlijk’, hij is ‘niet geraffineerd onvoorspelbaar’ maar ‘verontrustend’, hij zou iemand kunnen zijn ‘bij wie een steekje los zit’. Allemaal negatief maar het is Kushner te doen om Noonans woorden: ‘Hij is gek… en op een of andere manier werkt het.’ Dus mensen, je kunt mijn schoonvader Trump beter niet rationeel benaderen. Kijk naar de resultaten.
Na deze eerste les vergelijkt Kushner Trump met de Cheshire cat uit Alice in Wonderland.
Woodward: ‘Hij parafraseerde de kat: “Als je niet weet waar je naartoe gaat, zal ieder pad je daar brengen.” De strategie van de Cheshire Cat was er een van uithoudingsvermogen en doorzetten, niet van richting… Was het mogelijk … dat Kushner bereid was te erkennen dat Trumps presidentschap richtingloos was…?’ Mij lijkt Kushners boodschap: herverkiezing is onzeker, gewoon volhouden, en verder moet je (ook als journalist) niet van die old school vragen stellen aan Trump als ‘Wat zijn uw prioriteiten?’ of ‘Wat is uw strategie?’

De volgende leestip van Kushner was het boek The Gatekeepers: How the White House Chiefs of Staff Define Every Presidency van Chris Whipple – juist omdat uitgerekend deze auteur later tot de conclusie kwam dat dit niet geldt voor Trump. Een onafhankelijke geest dus, deze Trump, geen loopjongen van wie dan ook. Kushner gebruikt vaak de term ‘idioten’, al of niet ‘arrogant’, voor Trumps ministers, topambtenaren en adviseurs. Het genie gaat gelukkig zijn eigen goddelijke gang.

De laatste aanbeveling zal Kushners gehoor niet verrast hebben: lees Scott Adams’ boek Win Bigly: Persuasion in a World Where Facts Don’t Matter. Wanneer Trump dingen verzint, overdrijft, miskleunt of liegt, behoort dat tot een techniek genaamd ‘doelbewust verkeerd overtuigen’. Adams beweert dat Trump ‘iedere realiteit kan verzinnen’ voor de meeste kiezers over de meeste onderwerpen.

Mij lijken zoveel doelbewustheid en fantasie te veel eer. In Woede komen ook Trumps domheid, onwetendheid, roekeloosheid, zijn illusies, zijn onrealistische stokpaardjes en zijn zelfoverschatting naar voren, uitgedrukt in mantra’s als ‘I can fix it’, ‘I get things done’. Gelukkig zijn er anderen in de VS die dat echt kunnen maar of die de volgende verkiezingen gaan winnen?

Woede
Bob Woodward
Spectrum
ISBN paperback 9789000376667
ISBN ebook 9789000376674
Verschenen in oktober 2020

Bestelinformatie