Bij het 75-jarig jubileum van de VVD verscheen een bondig, mooi geïllustreerd boekwerkje dat de oprichting van de partij belicht aan de hand van haar twee founding fathers: Dirk Stikker en Piet Oud. Een interessante en spannende invalshoek, gezien de verschillen tussen deze mannen die tot de nodige onderlinge strijd leidden.
Dirk Stikker (1897-1979) – voorheen directeur bij Heineken – was een zakenman, met de bijbehorende praktische en flexibele instelling. Piet Oud (1886-1968) was een politieke veteraan, hard en soms rechtlijnig. Wel had Oud deuken in zijn imago opgelopen. Als minister van Financiën had hij tijdens de crisis van de jaren 30 flink bezuinigd. De lagere lonen hadden tot armoede, maar niet tot minder werkloosheid geleid. Als burgemeester van Rotterdam was hij, ook na het Duitse bombardement in 1940, nog een tijdje in functie gebleven. Dat werd hem achteraf niet door iedereen in dank afgenomen.
Toen Ouds Vrijzinnig-Democratische Bond na de oorlog in de PvdA opging, was het resultaat hem ‘te rood’. Zijn oog viel op de Partij van de Vrijheid, onder leiding van Stikker. Stikker op zijn beurt, wilde zijn partij verbreden en kon wel wat politiek-bestuurlijke ervaring in de gelederen gebruiken. Omdat het later mis zou lopen tussen Oud en Stikker, deed de laatste het in zijn memoires voorkomen alsof het initiatief voor de samenwerking van Oud was uitgegaan. Haastrecht en Voerman ontzenuwen dit vakkundig: op Stikkers verzoek bracht een tussenpersoon de twee met elkaar in contact.
Omgekat
Dankzij zijn ruime politieke ervaring was Oud in het voordeel toen hij als ‘partijloze’ met een bescheiden achterban, in gesprek ging met Partij van de Vrijheid-voorman Stikker. Dankzij de inschikkelijkheid van Stikker en de grootspraak van Oud, onderhandelden de twee in de praktijk op voet van gelijkheid. Oud wilde per se een nieuwe partij, terwijl Stikker zijn PvdV wilde verbreden. Hij vreesde namelijk zijn rechtervleugel van zich te vervreemden met een nieuwe partij. De oplossing: de bestaande PvdV-organisatie werd omgekat en kreeg een nieuwe naam: Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD). Aan deze naamkeuze ging flink wat discussie vooraf. Oud stond op de term ‘volkspartij’ in de naam, terwijl Stikker en de zijnen hier, ook vanwege de Duitse connotatie, eigenlijk niet voor te porren waren. Zij kregen er de term ‘vrijheid’ uit hun oude partijnaam voor terug.
Conflict
‘De republiek Indonesië! Hebt u er ook genoeg van?’ Een affiche van de Amsterdamse afdeling van de VVD met deze tekst veroorzaakte het eerste conflict tussen Stikker en Oud. Stikker vond dat je niet iedere vorm van onderhandelen met Soekarno moest afwijzen en nam Oud kwalijk dat hij niet openlijk afstand nam van dit provocerende affiche. Oud weigerde de actie publiekelijk te bekritiseren, bang dat dit in verkiezingstijd tot zichtbare interne verdeeldheid zou leiden. Oud had duidelijk meer oog dan Stikker voor interne verhoudingen, eenheid binnen de partij en strategische belangen, concluderen de auteurs.
Ook na de verkiezingen van 1948 zou Indonesië voor tweespalt blijven zorgen. De VVD deed het met acht zetels goed in de verkiezingen. Stikker werd minister van Buitenlandse Zaken en Oud, die gewend was oppositie te voeren en er dualistische opvattingen op na hield, spaarde het kabinet en de eigen bewindsman niet. Na een in 1951 door Oud ingediende motie van afkeuring tegen het kabinet over de toekomst van Nieuw-Guinea, legde Stikker verbitterd zijn ambt neer. In het volgende kabinet werd hij toch weer minister van BuZa, maar de verstandhouding met Oud bleef moeizaam.
Ook na Stikkers vertrek uit de politiek was de strijd tussen de twee ijdele heren nog niet voorbij. De memoires van Stikker gooiden opnieuw olie op het vuur en leidden tot een sarcastisch en soms ronduit vijandig weerwoord van Oud, waaruit de auteurs naar hartelust citeren. Pas kort voor Ouds dood zouden de twee de strijdbijl definitief begraven.
Nevenproduct
In het voorwoord wordt deze publicatie gekwalificeerd als een nevenproduct van de biografie van Piet Oud waarop auteur Boris van Haastrecht hoopt te promoveren bij medeauteur Gerrit Voerman, hoogleraar en directeur van het Documentatiecentrum Politieke Partijen in Groningen. Dit verklaart wellicht dat Oud in dit boekje net wat meer tot leven komt dan Stikker. Al is de nadruk op Oud ook begrijpelijk aangezien hij veel langer een rol heeft gespeeld in de VVD dan zijn kompaan.
Ondanks de beperkte omvang staan er een aantal dubbelingen in het boek. Zo komen bijvoorbeeld Stikkers memoires en Ouds kritische reactie daarop twee keer aan bod (pagina 68 en 94). Hier lijkt zich te wreken dat deze publicatie twee ‘founding fathers’ heeft.
Founding Fathers van de VVD Dirk Stikker en Piet Oud
Boris van Haastrecht en Gerrit Voerman
Boom
ISBN paperback 9789024449521
Verschenen in januari 2023
Bestelinformatie
