Diederik Samsoms vele gezichten

Straatcoach en strateeg – De opkomst van Diederik Samsom toont de verschillende gezichten van Diederik Samsom: de oprecht betrokken wereldverbeteraar en de drammerige gelijkhebber maar ook de strateeg die beschikt over een verfijnde politieke antenne. Derk Stokmans schildert een trefzeker portret en laat de ontwikkeling zien die Samsom, door schade en schande wijzer wordend, doormaakt. Hoogtepunt is de beschrijving van de verkiezingscampagne van 2012. De lezer wordt hier meegezogen in alle frustratie, spanning en perfectionisme van het campagneteam, waardoor dit portret even een ware ‘pageturner’ wordt.

Slimste jongetje van de klas

In 2001 is PvdA partijleider Wouter Bos op zoek naar nieuw talent van buiten de gestaalde partijkaders. Hij weet Diederik Samsom te strikken, die niet langer als Greenpeace-activist tegen de regels wil ageren, maar ze zelf wil maken. Ondanks zijn betrokkenheid bij het milieu kiest Samsom bewust niet voor Groen Links maar voor de PvdA, een breed georiënteerde partij die verschillende belangen moet verenigen en daarbij de macht niet schuwt.
Na de val van het VVD-CDA-LPF-kabinet komt Samsom in 2003 in de Kamer en ontpopt zich daar al snel tot het slimste jongetje van de klas. Hij wint zowel de nationale geschiedenis- als IQ-test  en probeert anderen met zijn kennis te overtroeven. Dit blijkt bijvoorbeeld bij een  Kamerdebat waarin Samsom PVV-er De Mos de les leest over de opwarming van de aarde. Volgens de auteur typisch Samsom: “gepassioneerd, veel feiten, agressief en meer dan een tikje neerbuigend. ”
Behalve slim is Samsom ook ambitieus. Tot zijn verbijstering verliest hij bij de verkiezing van de nieuwe fractievoorzitter van de weinig charismatische Mariëtte Hamer, die echter wel het samenbindend vermogen heeft dat bij de activistische Samsom ontbreekt. Achter de schermen neemt Samsoms invloed echter hand over hand toe. Samsom en Jeroen Dijsselbloem, een andere vertrouweling van Wouter Bos, verdelen onderling de gevoelige dossiers van hun collega-Kamerleden, bepalen de strategie en souffleren de woordvoerders tijdens debatten.
Als in 2010 Balkenende IV (CDA-PvdA-CU) valt, lanceert Wouter Bos Job Cohen als zijn opvolger. Cohen wordt gezien als een goede premierkandidaat. Tijdens de campagne blijkt hij echter een moeilijke leerling die door wandelende encyclopedie Samsom aan de hand van allerhande spreadsheets en beleidsnota’s wordt bijgeschoold, overigens zonder succes. Tekenend hierbij voor de zelfverklaarde ‘bèta-nerd’ is Samsoms bijna wiskundige benadering van de politiek. Hij maakt rond de verkiezingen levensgrote tabellen waarin hij honderden maatregelen uit de verkiezingsprogramma’s doorrekent om te bepalen welke coalities er mogelijk zijn en hoeveel water partijen bij de wijn moeten doen om tot een vergelijk te komen.  

Straatcoach en autoriteit

Onder Cohens leiding oogt Samsom in toenemende mate ongeduldig, gefrustreerd en chagrijnig. Langzaam wordt echter een kentering zichtbaar. Samsom gaat naast zijn Kamerwerk als straatcoach aan de slag. Dit had een publiciteitsstunt kunnen zijn, ware het niet dat hij er alles aan doet om het geheim te houden. Het verschaft hem wel de praktijkervaring die hem later van pas komt in debatten, waar hij niet langer als ‘salonsocialist’ weggezet kan worden.
Ook zijn rol als deskundige na de kernramp in Fukushima draagt bij aan zijn autoriteit en helpt hem tot op zekere hoogte van zijn imago van ‘activistisch bijtertje’ af. Kernfysicus Samsom licht in praatprogramma’s de problematiek toe en twittert zich een slag in de rondte  met tweets vol technische details als: “Metingen fall-out: Ibariki-district (100 km afstand)> 100 kBq/m2 jodium/cesium.” 

Perfectionisme in de campagne

Als Cohen het in 2012 voor gezien houdt, wordt Samsom door de PvdA-leden gekozen als diens opvolger. Als het eerste kabinet Rutte valt als gevolg van de mislukte bezuinigingsonderhandelingen met Wilders, maakt Samsom een inschattingsfout. Hij laat zich buiten spel zetten en het demissionaire kabinet sluit een akkoord met D66, Groen Links en Christenunie. Dit levert de PvdA veel kritiek op en een moeizame start van de campagne.
De beschrijving van de campagne vormt het interessantste gedeelte van het boek. Wat gebeurde er voor en achter de schermen, waardoor Samsom 15 zetels in de peilingen binnen drie weken wist om te zetten naar een verkiezingsuitslag van 38 zetels? Een belangrijke rol speelt het kleine effectieve campagneteam, met een hoofdrol voor Samsoms adviseur Saar van Bueren (over de commotie rond hun vermeende affaire als mogelijke aanleiding voor Samsoms gestrande huwelijk, rept Stokmans overigens met geen woord). Over elk detail wordt nagedacht. Zo moet Samsom dassen gaan dragen om serieuzer over te komen. Besloten wordt hier bij de dodenherdenking mee te starten, zodat Samsom hier in het vervolg aan kan refereren: ‘Ik heb hem aan bij bijzondere gelegenheden en het aantal bijzondere gelegenheden neemt toe.’ Het perfectionisme blijkt ook uit het eindeloos repeteren van de verkiezingsdebatten, waarbij leden van het campagneteam en fractieleden de rollen van de andere lijsttrekkers voor hun rekening nemen.
Stokmans weet Samsom met beeldende beschrijvingen trefzeker neer te zetten, direct al in de eerste alinea van het boek waarin hij Samsoms nervositeit tijdens het RTL-premiersdebat in 2012 beschrijft:

“Zijn duimen worstelen om aan de staatsmannelijk gevouwen handen te ontkomen, soms trekt er een spasme door het bovenlichaam. Als zijn drie tegenstanders, allemaal een kop groter, iets zeggen wat hem niet zint, dan maskeert hij zijn ergernis onder een glimlach. Het lippenlikken heeft hij ondanks oefenen nog niet geheel in bedwang. Soms rekt hij zijn nek zo ver op dat zijn borst kantelt; je voelt de spanning in de schouders onder zijn nieuwe pak, het ongemak van de das.”

Wat uiteindelijk vooral bijdraagt aan de goede verkiezingsuitslag is de keuze van Samsom zelf om het ‘eerlijke verhaal’ te vertellen. In plaats van het afbranden van maatregelen van de andere partijen –de aanvankelijke campagnestrategie-  benadrukt Samsom dat er geen makkelijke oplossingen voor de crisis zijn, dat hij geen beloften kan doen en dat er compromissen gesloten moeten worden. Deze eerlijkheid wordt door de kiezer beloond.

Keukentafel

Nog voordat de formatie goed en wel begonnen is ontmoeten Samsom en Rutte elkaar aan de keukentafel in het ‘pied a terre’ van VVD-prominent Loek Hermans. Daar weten ze elkaar ‘stuiterend van energie, dadendrang en compromisbereidheid’ snel te vinden. Door niet te streven naar zouteloze compromissen, maar zaken uit te ruilen weten ze snel tot overeenstemming te komen. Misschien wel te snel, want het akkoord over de inkomensafhankelijke zorgpremie blijkt onverteerbaar voor de VVD-achterban. Nog voor ze goed en wel begonnen zijn dreigt een crisis en Samsom moet alle zeilen bijzetten om het kabinet te redden. Kort daarna moet hij alles in de strijd gooien om zijn achterban te laten instemmen met strafbaarstelling van illegaliteit. Waar hij uiteindelijk in slaagt.

Straatcoach en strateeg. De opkomst van Diederik Samsom
Derk R. Stokmans
Prometheus-Bert Bakker
ISBN 9789035140578
Verschenen november 2013

Bestelinformatie

Koop bij Athenaeum Boekhandel
Bestel hier als paperback bij Athenaeum Boekhandel (€ 14,95)
Bestel hier als ebook bij Athenaeum Boekhandel (€ 8,99)

Bestel hier als paperback bij bol.com (€ 14,95)
Bestel hier als E-book bij bol.com (€ 8,99)

Recensies

Jan Schinkelshoek in NRC