Toen Hillary Clinton op 1 februari van dit jaar afscheid nam als Secretary of State stond de teller op 1.5 miljoen kilometer. Dat zijn ongeveer 37 rondjes om de aarde. Dat is alsof je vier jaar lang in je veertigurige werkweek iedere dag van Maastricht naar Barcelona rijdt, vakanties niet meegerekend. Clinton bracht haar ministerschap vooral door in het vliegtuig. Kim Ghattas reisde met haar mee. Zij werd als BBC-correspondente toegelaten tot de inner circle van journalisten die de minister op haar missies begeleidde. Ghattas mocht plaatsnemen in de aftandse Boeing van de Secretary of State – een bouwvallig vehikel in vergelijking met de Airforce One. Het journaille moest genoegen nemen met de weinig comfortabele stoelen in de economy class, de raampjes werden bij aanvang van iedere reis verloot.
Clinton investeerde vanaf haar eerste dag als Minister van Buitenlandse Zaken in de diplomatieke betrekkingen met haar bondgenoten, want die hadden onder de vorige administratie de nodige deuken opgelopen. De New Century, de ideologie dat de Verenigde Staten al dan niet met militaire middelen in de mondiale verspreiding van de democratie een leidende rol te vervullen hadden, deed hun imago geen goed. Die denktank kwam in 1997 tot stand – met figuren als Dick Cheney, Donald Rumsfeld, Francis Fukuyama en Jeff Bush – toen haar man nog in de Oval Office zat. Hun manifest leverde de blauwdruk voor het buitenlandbeleid van George W. Bush en kreeg na 9/11 – met de oorlog in Irak en Afghanistan – een buitengewoon grimmig karakter. De eerste reis van Clinton moest een statement zijn. Waar ging die naar toe? Wie kreeg prioriteit op haar politieke agenda? Haar eerste vlucht als minister werd een oefening in bescheidenheid. Niet het Midden-Oosten of Afghanistan, zoals velen verwachtten, maar Zuidoost-Azië, met een afsluitend bezoek aan China. De banden met de nieuwe wereldeconomie beschouwde ze als ‘de belangrijkste bilaterale relatie van de 21e eeuw’. Amerika, een land in crisis, erkende de grootmacht van de Chinezen, en liet de brandhaarden vooralsnog voor wat ze waren. De lankmoedige houding van Clinton ten aanzien van de mensenrechten tijdens haar bezoek werd haar door het thuisfront niet in dank afgenomen. Clinton leerde tijdens haar reizen de locale spreekwoorden en gezegden uit haar hoofd, lardeerde haar toespraken met plaatselijke oneliners en stelde zich – wat de Amerikaanse suprematie in de wereld betrof – deemoedig op. Het nieuwe toverwoord was ‘smart power’: zachte diplomatie waar ze welgevallige ontwikkelingen kon stimuleren, vertoon van militaire macht als de belangen van de Verenigde Staten in het gedrang kwamen, voortdurend op zoek naar bondgenoten. Amerika was niet langer de politieagent van de wereld, maar een ‘partner in business’. Zo reizen we, in het kielzog van Kim Ghattas, mee naar Beiroet, Egypte, Pakistan,Israël, Saoedi-Arabië, Turkije, Afghanistan, Birma. We zien hoe Clinton wereldleiders met haar charmes inpakt. De Turkse minister van Buitenlandse zaken Ahmet Davutoğlu wordt steevast met een high five begroet – hij is de bruggenbouwer naar de vijandige Arabische wereld – de heetgebakerde Sarkozy noemt ze haar ‘prince’ nadat hij haar bij een struikelpartij op de trappen van het Elysee elegant heeft opgevangen. Dat charmeoffensief kreeg met de onthullingen van Wikileaks een gevoelige knauw. In het e-mailverkeer stond Davutoğlu te boek als een ‘uiterst gevaarlijke islamiet’ die leed aan grootheidswaanzin, Sarkozy was een ‘keizer zonder kleren’. De rapporten waren weliswaar verstuurd door adviseurs van de vorige president, maar toch. Daar gaat je high five. Clinton maakte een telefonische excuustocht langs de wereld, roemde Berlusconi – in de lekken geminacht om zijn ‘Bunga bunga feesten’ met minderjarige meisjes – als een vriend van Amerika en ging diep door het stof. Verontrustend was de positie van informanten die in de documenten met naam en toenaam werden genoemd – professoren, dissidenten, activisten. Moesten zij in veiligheid worden gebracht? Of raakten ze daarmee van de regen in de drup? Julian Assange lag er niet wakker van: mensen die met Amerikaanse diplomaten praatten kregen hun verdiende loon voor hun loslippigheid.
De Odyssee van Kim Ghattas
In zekere zin is de odyssee van Hillary Cllinton ook die van Kim Ghattas. Ghattas groeide op in Beiroet. Als puber maakte ze de bezetting van Syrië op 13 oktober 1990 mee; het wisselgeld, zo veronderstelde ze, voor de neutrale houding van Assad tijdens de eerste Golfoorlog. Haar ressentiment tegen Amerika als wereldmacht is groot en werd niet minder toen ze, 32 jaar oud, als correspondent voor de BBC in Washington ging werken. Wat ze leerde als ooggetuige van de Amerikaanse diplomatie was dat de rol van de Verenigde Staten veel te groot wordt ingeschat. Dat is de belangrijkste boodschap van Op reis met Hillary Clinton. ‘Het beeld van Amerika als grote marionettenspeler bood een keurige verklaring voor de problemen in de regio, hoewel er blijkbaar tegelijk van hen werd verwacht dat ze meteen kwamen aanrennen om alles weer in orde te maken. Ondanks hun angst voor en afkeer van Amerika vestigden de mensen nog steeds al hun hoop op de VS en verwachtten ze antwoorden en zelfs steun van Amerika.’ Ze kreeg ruzie met haar vriendinnen in Libanon als ze hen probeerde te overtuigen van haar revisionistische wereldbeeld. Wat waren de Amerikanen met hen van plan? ‘Plan? Randa, er is geen plan.’ In weerwil van hun intelligence werden de Verenigde Staten volkomen verrast door de Arabische lente en zag Ghattas vanuit de eerste rang hoe Clinton en Obama worstelden om hun houding tegenover de volksopstand in Tunesië, Jemen, Egypte en Libië te bepalen. De burgeroorlog in Syrië volgde. Ghattas kreeg nachtmerries van de beelden op Youtube. Die riepen herinneringen op aan haar jeugd in Beiroet, toen ze met soortgelijke bombardementen te maken kreeg en slechts één vraag haar wakker hield. Waar bleven de Amerikanen? Maar de Amerikanen kwamen niet. Op reis met Hillary Clinton legt grotendeels uit waarom en is een buitengewoon belangwekkend boek voor de lezer die iets wil begrijpen van de rol van de Verenigde Staten in de 21ste eeuw, de eeuw waarin we leven.
Op reis met Hillary Clinton. Van Beiroet naar het centrum van de Amerikaanse macht.
Kim Ghattas
Uitgeverij Nieuw Amsterdam
ISBN 9046813657
Verschenen juni 2013
Bestelinformatie
Bestel hier als paperback bij bol.com (€ 22,95)
Recensies
Links
Interview met Kim Ghattas in de Volkskrant (d 1)
Interview met Kim Ghattas in de Volkskrant (d2)
