Anders dan de ondertitel doet vermoeden, is Op verzoek van hare majesteit – De oorlog van Wiardi Beckman niet in de eerste plaats een boek over deze vooraanstaande vooroorlogse sociaaldemocraat. Het gaat vooral over de geheime operatie om hem tijdens de bezetting naar Engeland te krijgen. Genoeg ingrediënten voor een meeslepend boek zou je zeggen, maar dat wil het maar niet worden.
Op de eerste pagina van Op verzoek van hare Majesteit – De oorlog van Wiardi Beckman wordt al duidelijk hoe de operatie om SDAP-senator Wiardi Beckman naar Engeland te brengen, afloopt: deze mislukt. Toch leveren de beschrijvingen van de herhaalde pogingen enkele spannende bladzijden op. Zouden Soldaat van Oranje Erik Hazelhoff Roelfzema en consorten dit keer met hun Motor Gun Boat wel de Scheveningse kust weten te bereiken? Bij de juiste maanstand zodat ze niet zichtbaar zijn voor Duitse patrouilles? En zouden Wiardi Beckman en de anderen hen op de afgesproken plek blauwbekkend staan opwachten?
Verdwaalde feestgangers
Keer op keer ging er iets mis: de weersomstandigheden zaten tegen of door de gebrekkige communicatie kwam het schip wel aan maar stonden de evacuees niet klaar. Aan de voorbereiding lag het niet. De redders uit Engeland hadden zelfs gedacht aan een passende vermomming, mochten ze op Duitse wachters stuiten: onder hun waterdichte pakken droegen ze het tenue van verdwaalde feestgangers. Een tenue dat ze zelfs met cognac besprenkelden voor de bijpassende drankgeur. Het mocht niet baten. De operatie bleek verraden en Wiardi Beckman werd bij de laatste poging op het strand ingerekend door de Duitsers.
Vernieuwer
Herman Bernard ‘Stuuf’ Wiardi Beckman (1904-1945) was voor de oorlog een vooraanstaand sociaaldemocraat. Hij was Eerste Kamerlid voor de SDAP (de voorganger van de PvdA) en hoofdredacteur van Het Volk. Hij was een vernieuwer en nam binnen sociaaldemocratische kringen soms eigenzinnige standpunten in. Zo was hij als senator met pijn in het hart vóór bewapening en bood hij als hoofdredacteur ruimte voor zaken als het koningshuis en godsdienst. Zelf was hij remonstrant en putte in moeilijke tijden steun uit het geloof.
En moeilijke tijden zouden spoedig aanbreken. Bij de mobilisatie van 1939 zegde hij zijn Kamerlidmaatschap op en meldde zich als vrijwilliger bij de krijgsmacht. Een paar dagen na de Duitse aanval, was hij een van de opstellers van de proclamatie waarin generaal Winkelman de capitulatie meedeelde.
Wiardi Beckman werd vervolgens onder meer actief voor verzetskrant Het Parool. Hij pakte het verzetswerk professioneel aan, wat betekende dat hij zweeg over wat hij deed. Hij was geen type voor spannende overvallen op distributiekantoren, in plaats daarvan pleegde hij vooral ‘geestelijk verzet’: plannen maken hoe de bezetter tegengewerkt kon worden en nadenken over hoe de politiek en het landsbestuur er na de bezetting uit zouden moeten zien. Net als hij voor de oorlog gedaan had, toonde hij zich ook binnen het verzet een netwerker die onderlinge tegenstellingen wist te overbruggen.
Parlementaire enquête
Waarom de regering in ballingschap alles in het werk stelde om Wiardi Beckman naar Engeland te halen is ook na de oorlog nooit helemaal duidelijk geworden. In ieder geval werd hij gezien als een vooraanstaand politiek denker die vanwege zijn vooruitstrevende ideeën en verbindende rol tijdens en na de bezetting een belangrijke rol zou kunnen spelen in het landsbestuur. Hij zou tijdens de oorlog een memorandum hebben geschreven, dat in London indruk had gemaakt. Hoe het allemaal precies zat, daar kon zelfs een parlementaire enquête na de oorlog geen uitsluitsel over geven.
Na zijn arrestatie op het Scheveningse strand kwam Wiardi Beckman in de kampen Amersfoort, Vught, Natzweiler en Dachau terecht. Een medegevangene herinnert zich hoe hij met Wiardi Beckman tijdens urenlange appèls zachtjes mompelend ‘het Nederlands onderwijs stonden te reorganiseren’. In de kampen bleek dat niet alleen de regering in ballingschap, maar ook zijn medegevangenen de grote Wiardi Beckman graag voor een toekomstig vrij Nederland wilden behouden. Opdat hij het kamp zou overleven stonden ze vrijwillig hun lichtere baantjes aan hem af en moesten zelf daardoor zwaarder werk doen. Helaas voor Nederland toonde Wiardi Beckman zichzelf al even opofferingsgezind en verantwoordelijk. Landgenoten konden hem er niet van weerhouden in Dachau de leiding op zich te nemen van een door luizen geplaagde barak, waardoor de vlektyfus ook hem trof. Hij bezweek in het zicht van de bevrijding.
Geheime operatie
Anders dan de ondertitel De oorlog van Wiardi Beckman (en wellicht ook deze recensie) suggereert gaat Op verzoek van hare majesteit niet in de eerste plaats over Wiardi Beckman. Het leeuwendeel van het boek is gewijd aan de operatie om hem en anderen naar Engeland te krijgen en aan de mensen die daarbij betrokken waren.
Auteurs Frans Becker en zijn dochter Tamara beschrijven nauwgezet hoe het verzet dat organiseerde en gaan in op de tegenslagen, de misverstanden, de onderlinge intriges en belangenstegenstellingen. Genoeg ingrediënten voor een meeslepend verhaal. En toch wil het dat maar niet worden. Het is nog niet zo eenvoudig de vinger op de oorzaak te leggen, want slecht geschreven is het boek zeker niet.
Personages
Misschien is het allemaal te uitvoerig onderbouwd en gedocumenteerd. Alle uitweidingen, details en uitvoerige citaten halen de vaart uit het verhaal. Ook de grote hoeveelheid personages wreekt zich. Als lezer raak je het spoor bijster tussen alle hoofdrolspelers, bijrolspelers en figuranten. Blijkbaar voelden de auteurs dit ook aan en voorzagen in een personenregister met bij elke naam een korte toelichting. Maar dat neemt het probleem niet weg. Als lezer wil je een hoofdpersoon waarmee je je kunt vereenzelvigen en met wie je meeleeft. Deze ontbreekt in dit boek. Wiardi Beckman is het in ieder geval niet.
Op verzoek van Hare Majesteit. De oorlog van Wiardi Beckman
Frans Becker, Tamara Becker
Uitgeverij Boom
ISBN 9789024431410
Verschenen in maart 2020
