Zoals wel vaker het geval is bij bijzondere gebeurtenissen weet ik nog precies waar ik was toen Epke Zonderland op 7 augustus 2012 op de Olympische Spelen in Londen de gouden medaille op de rekstok won. De finale vond plaats rond een uur of vijf. De kantoren liepen leeg. In de grote hal van het Centraal Station van Utrecht hing een enorm televisiescherm en honderden mensen hadden zich voor dat scherm verzameld om de finale rekstok te zien alvorens in de trein naar huis te stappen. Iedereen wist dat Epke iets ging doen wat nog nooit was vertoond, een oefening met drie vluchtelementen achter elkaar. Er barstte een luid geluid uit toen hij die combinatie tot een goed einde bracht, onmiddellijk gevolgd door een gespannen stilte. Twintig seconden later maakte Epke een vlekkeloze landing, en riep Hans van Zetten: “En hij staat. En ik sta. Het is ongekend” Na Epke kwamen er nog een paar turners, maar het was meteen duidelijk dat dit de winnende oefening was. Iedereen in de stationshal sprong juichend omhoog en pakte daarna zijn koffertje om de roltrappen af te dalen, op weg naar de aardappelen of de pasta thuis.
Wassen beeld
In 2022 zijn we tien jaar verder. John Volkers’ boek Epke, van top tot teen begint met een proloog waarin het wassen beeld van Epke van de expositievloer van Madame Tussaud wordt weggedragen naar de kelder. De boodschap is duidelijk: roem is vergankelijk. Hoewel die boodschap in het vervolg van het boek ook weer wordt ontkracht. Epke is na de Olympische Spelen van Tokyo in 2021 gestopt met topsport maar allerminst in een zwart gat gevallen. Naast zijn intensieve bestaan als topsporter voltooide hij zijn studie geneeskunde. Inmiddels is hij begonnen aan een maatschappelijke carrière als sportarts. Hij wil ook in de turnwereld actief blijven, al is nog helemaal duidelijk hoe. Tijdens zijn sportloopbaan was hij met zijn blonde haren en open blik de lieveling van de media en het publiek. Alles leek hem gemakkelijk af te gaan. Dat dit niet het geval is wordt in het boek duidelijk. Na zijn Olympische titel werd hij in 2013 en 2014 wereldkampioen aan de rekstok, maar in de jaren 2015 en 2016 kreeg hij te maken met zware blessures. Het wereldkampioenschap in 2018 was een glorieuze comeback. Hij werd voor de derde keer wereldkampioen maar het niveau van Londen was steeds moeilijker haalbaar. Hij nam afscheid in de trieste atmosfeer van de Olympische hal in Tokyo. Door de coronapandemie mocht er geen publiek aanwezig zijn.
Breder verband
De biografie zit goed in elkaar. Hoofdstukken waarin Epke vertelt over zijn ervaringen als turner worden afgewisseld met hoofdstukken van de hand van de ervaren sportjournalist John Volkers, die de hoofdstukken van Epke in een breder verband zet. Die formule werkt. Je komt heel veel te weten over turnen. Als sportliefhebber heb je na het lezen van het boek de sprong gemaakt van supporter naar geïnformeerde leek. Als turner weet je wat er bij komt kijken om van een talentvolle junior uit te groeien tot een internationale topturner. De hoofdstukken die Epke schrijft of vertelt aan ghostwriter Volkers laten helder zien wat zich in zijn lichaam en zijn hoofd afspeelt en welke keuzes hij moet maken. Als Epke over turnen schrijft zet hij zijn medische kennis effectief in, vooral in de hoofdstukken over training en blessures. Hij legt uit op welke spieren een beroep wordt gedaan bij elk van de zes onderdelen van de meerkamp en kan daarmee duidelijk maken dat het voor hem onontkoombaar was om zich te specialiseren op de rekstok en de brug. Met zijn bouw en spierstelsel zou hij een goede allround turner kunnen worden, maar hij zou op wereldniveau geen meerkampen kunnen winnen vanwege de belasting van de schouders bij de ringoefeningen.
Drievoudig vluchtelement
Uiteraard wordt er veel aandacht besteed aan de gouden oefening in Londen. Vijf jaar eerder vat Epke al het plan op om te gaan werken aan een oefening met drie vluchtelementen. Hij selecteert de drie sprongen en komt er achter dat de combinatie alleen mogelijk is in de volgorde Cassina, Kovacs, Kolman. Hij oefent jaren om die combinatie stabiel te krijgen en rond 2012 gaat het negen van de tien keer goed. Het moment waarop hij de oefening voor het eerst turnt is zorgvuldig gekozen, de laatste wereldbekerwedstrijd voor de Olympische Spelen. Het hoort bij het spel om tegenstanders te verrassen en te demoraliseren op een moment dat het voor hen normaal gesproken niet meer mogelijk is hun eigen Olympische oefening nog aan te passen. Dat schept een enorm mentaal voordeel. Na de Olympische Spelen heeft Epke Zonderland noch iemand anders in wedstrijdverband nog drie vluchtelementen achter elkaar geturnd. Dat heeft alles te maken met de veranderde jurering. De Internationale turnfederatie FIG wil voorkomen dat het rekstokturnen een veredeld circusnummer wordt waarin spectaculaire acrobatiek te veel wordt bevoordeeld boven een technisch vlekkeloze uitvoering van de oefening. De bonus voor een driedubbel vluchtelement is daarom verminderd. In de jaren na Londen turnde Epke daarom in zijn oefeningen een combinatie van twee keer twee vluchtelementen. John Volkers legt in zijn beschouwende hoofdstukken haarfijn uit hoe de puntentelling in elkaar steekt, hoe hij in de loop van de turngeschiedenis is veranderd en tot welke afwegingen dat bij turners leidt.
Schandalen
De turnsport is de afgelopen jaren geplaagd door schandalen, vooral bij de meisjes. Epke deed hierover vele jaren geleden een opvallende uitspraak. Als hij een dochter zou hebben zou hij haar nooit op turnen doen. Vanaf zijn juniorentijd merkte hij dat de sfeer in de turnhal bij de meisjes heel anders was dan bij de jongens. Trainers schreeuwden tegen de meisjes. Ze werden vaak gekleineerd. Er werd zelden gelachen. Bij de jongens was de sfeer losser. Epke verklaart dat vanuit het verschil in leeftijd waarop meisjes en jongens geacht worden de top te halen. Bij meisjes ligt dat moment op vijftien tot zestienjarige leeftijd, voordat ze uitgroeien tot vrouw waardoor ze bepaalde bewegingen moeilijker kunnen uitvoeren. Jongens bereiken pas na hun achttiende de top. Dat leeftijdsverschil betekent volgens Epke dat jongens zelf een grotere inbreng hebben bij de opzet van de turntraining en veel minder klakkeloos van trainers aannemen. John Volkers gaat uitgebreid in op de misstanden in het vrouwenturnen die in de afgelopen jaren aan het licht zijn gekomen. Hij behandelt de rapporten die hierover zijn gepubliceerd en noemt man en paard. Epke wil geen specifieke voorbeelden noemen van wantoestanden en trainers die zich hieraan schuldig maken. Hij volstaat met de mededeling dat de situatie inmiddels zoveel is verbeterd dat er nu geen bezwaar meer tegen zou hebben als zijn dochter zou willen turnen. We zullen moeten afwachten hoe Epke zich de komende jaren gaat opstellen als hij actief blijft in de turnwereld. Want de lessen uit de misstanden van de afgelopen jaren zijn vooral in West-Europa getrokken. In Rusland, Oost-Europa en China gaat men vooralsnog op de oude voet verder met het africhten van jonge kinderen tot gymnastische kindsoldaten. Hetzelfde geldt voor de Verenigde Staten, waar de teamarts wegens langdurig seksueel misbruik van honderden turnsters is veroordeeld tot 177 jaar gevangenisstraf, maar waar in de training van de turnsters nog niet heel veel is veranderd. Dat kan grote gevolgen hebben voor de geloofwaardigheid van het vrouwenturnen in de toekomst.
Londen 2012 en de schandalen in de turnwereld hebben een belangrijke plaats in deze biografie, maar er staat veel meer in dat de moeite waard is. De rol van ouders, de combinatie van studie en sport, het trainen op kracht en lenigheid, de behandeling van blessures en de frustraties die deze met zich meebrengen, het omgaan met de media en met bekendheid, het komt allemaal uitgebreid aan de orde. De gekozen formule met afwisselend de hoofdstukken van Epke en John Volkers werkt wonderwel. Epke van top tot teen is een van de beste sportbiografieën van de laatste jaren.
Epke. Van top tot teen
John Volkers
Ambo | Anthos
ISBN paperback 9789026361012
ISBN ebook 9789026361029
Verschenen in november 2022
Bestelinformatie
Bestel als ebook bij bol.com (€ 10,99)
