Dat is veel Jaap! Peter van Ingen portretteert Jaap van Zweden

Dinsdag 24 oktober j.l. dirigeerde Jaap van Zweden het Wiener Symphoniker in het Amsterdamse Concertgebouw. Een thuiswedstrijd voor de nu 62-jarige maestro, die meer dan 40 jaar daarvoor als jongste concertmeester ooit debuteerde bij het Concertgebouworkest. Na afloop van het concert met de Wiener Symphoniker wordt ook de biografie Dat is Jaap, geschreven door Peter van Ingen, door Jaap van Zweden aangeboden aan zijn 95-jarige vader. De biografie laat zien hoe symbolisch die overhandiging is. Het project “Jaap” is geslaagd!

Dat is Jaap is geschreven door Peter van Ingen, programmamaker van onder andere Zomergasten (VPRO) waarin Jaap van Zweden in 2009  te gast was. Sedertdien raakten de twee bevriend. De biografie Dat is Jaap, met als ondertitel Het buitengewone levensverhaal van topdirigent Jaap van Zweden is meer hagio- dan biografie, waarin vooral Jaap van Zweden zijn verhaal vertelt. Het boek leest als een aflevering Zomergasten: lange fragmenten tekst, gebaseerd op de interviews van Van Ingen met zijn held, gelardeerd met quotes van anderen over Van Zweden, zijn fenomenale loopbaan als violist, concertmeester, maar toch vooral dirigent, met op de achtergrond zijn ouders (lees: vader) en gezin (vrouw Aaltje natuurlijk, maar vooral de zorgen rond hun autistische zoon Benjamin).

Discipline

Van Ingen schrijft in feite een geautoriseerde biografie: met volledige medewerking van en uiteindelijke goedkeuring door Jaap van Zweden. Dus weinig kritische noten… Tenzij het zelfkritiek van Jaap van Zweden is, en die betreft vanuit het perspectief van een 62-jarige: zijn (overmaat aan) gedrevenheid, de inzet en discipline die hij als vanzelfsprekend van anderen verwacht omdat hij die zelf bij ieder (muziek-)project ten toon spreidt. Bij de presentatie van de biografie (het eerste exemplaar van Dat is Jaap overhandigt hij aan zijn vader), interviewt NPO4’s Podium de dirigent. Daarin geeft Van Zweden de sleutel voor zijn beslissing om op zijn 35^ste jaar (al “oud” voor zo’n stap) dirigent te worden. Toen Leonard Bernstein het Concertgebouworkest dirigeerde, vroeg hij tijdens een repetitie aan Jaap van Zweden het even over te nemen, zodat hij de akoestiek in de zaal kon beluisteren. In het interview met Podium zegt Van Zweden dat hij het gevoel had toen hij op “de bok” klom dat hij voor het eerst iets deed met zijn geliefde klassieke muziek dat helemaal van hem zelf was, dat niet het gevolg was van de eindeloze strenge lessen van leraressen, niet dankzij de ijzeren discipline die zijn vader hem vanaf zijn zevende jaar oplegde, waarbij hij moest oefenen, oefenen en nog eens oefenen. Dit was van hem zelf, niet van zijn leraressen, niet door zijn vader afgedwongen.

Fenomenale carrière

Maar die strenge voorbereiding in zijn jeugd leidt tot een bijzondere loopbaan. De jonge Jaap van Zweden blijkt een uitmuntend solo-violist. Als hij op zijn 16^de jaar een vioolconcours wint, kan hij met het prijzengeld gaan studeren aan de vermaarde Juilliard School in New York. Eenzame jaren, alleen op een kamertje in New York, alleen maar leven voor de muziek. Maar het resulteert erin dat hij op zijn 19^de jaar benoemd wordt tot concertmeester van het Concertgebouworkest, dat onder leiding staat van Bernard Haitink. De jongste ooit en dat laten de niet zelden arrogante leden van het orkest hem merken ook. Maar hij verovert zijn plek, bewijst zich als concertmeester en dwingt alom respect af voor zijn rol als eerste violist en tweede leider achter de dirigent. Een rol waarmee hij heel content blijkt, tot Bernstein hem dat zetje geeft om zich verder te ontwikkelen en dirigent te worden. Dat lukt, en na een periode waarin hij succesvol Nederlandse orkesten dirigeert (Orkest van het Oosten,  Residentie Orkest, Radio Philharmonisch Orkest) wordt de wereld zijn concertpodium.

Rock star

Vanaf 2008 dirigeert Jaap van Zweden eigenlijk in alle grote concertzalen ter wereld. Hij is de vaste dirigent van het Dallas Symphony Orchestra (2008-2012), en vervult tal van gastdirecties bij de top klassieke symfonieorkesten ter wereld. En zoals hij het niveau van het Dallas Symphony Orchestra aanzienlijk omhoog wist te brengen, zo neemt hij regelmatig dat soort uitdagingen aan bij het Hong Kong Philharmonic Orchestra en vanaf 2024 bij het Seoel Philharmonic Orchestra in Seoul. Misschien wel het meest prestigieuze orkest waar hij als chef-dirigent voor staat is de New York Philharmonic, waar hij met ingang van het seizoen 2018-2019 chef-dirigent is en waar hij in 2024 zal stoppen. Het is het leven van een rock star in de klassieke muziek, maar altijd met de ijzeren discipline van studeren, partituren voorbereiden, meestal tijdens het reizen met de vele intercontinentale vluchten.

Papageno

Jaap van Zweden is nu 40 jaar getrouwd met Aaltje van Buuren. Van hun vier kinderen heeft zoon Benjamin een ernstige vorm van autisme. Aaltje van Buuren richtte om kinderen met autisme te ondersteunen in 1997 de Stichting Papageno op, daarbij ondersteund door echtgenoot Jaap, die niet alleen met benefietconcerten fondsen voor de stichting bijeen brengt, maar ook probeert (klassieke) muziek in te zetten om de communicatie met door autisme gehandicapte kinderen te stimuleren. Zijn nationale bekendheid heeft ongetwijfeld veel bijgedragen aan deze succesvolle totstandkoming die (onder andere) in 2014-2015 leidde tot het Papageno Huis in Laren, waar autistische kinderen worden begeleid om beter geïntegreerd te worden in de maatschappij. Van Ingens biografie besteedt hier ruim aandacht aan, veel meer over het privéleven van Jaap en Aaltje van Zweden kom je niet te weten. Het blijft tenslotte een “geautoriseerde” biografie. Misschien hoeft dat ook niet, voor een man die 90 procent leeft voor zijn werk in de klassieke muziek. Toch lijkt Jaap van Zweden, nu bijna 63 jaar, ook wel naar een ander leven te verlangen, lijkt het in het interview met Podium waarin er meer rust in zijn bestaan komt. Maar het werk gaat voorlopig door. Van Ingens biografie sluit met het hoofdstuk Open Einde. Jaap van Zweden is mentaal al op weg naar Seoul, waar hij van 2024 tot 2028 chef-dirigent zal zijn. Als lezer van Dat is Jaap blijf je enigszins ademloos achter na het slothoofdstuk. Niet alleen omdat de loopbaan van Jaap van Zweden van het ene topproject naar het andere springt, maar ook omdat het wel heel erg veel Dat is Jaap-passages bevat. Uitzonderlijk talent, ijzeren discipline, buitengewone carrière. Maar dat bijna 300 pagina’s in voornamelijk quotes van Jaap zelf is (te) veel Jaap.

Dat is Jaap. Het buitengewone levensverhaal van topdirigent Jaap van Zweden
Peter van Ingen
AmboǀAnthos
ISBN 978 90 263 5633 9 (paperback)
ISBN 978 90 263 6631 4 (gebonden)
Verschenen in oktober 2023

Lees hier een voorpublicatie op de site van het Congresgebouw.

Bestelinformatie