‘Moeten moet ik niks.’ Het zat in zijn genen. Moeder Nel leefde het hem voor en hij maakte er zijn motto van. Johan Cruijff (1947-2016) werd, gezegend met een uniek talent, de beste voetballer van de wereld. Niemand anders dan hij doorgrondde het spelletje zo intens. Daar kwam geen vakopleiding aan te pas. Het was puur intuïtie van een jongen van de straat.
Maar die medaille had een keerzijde. Wie alles beter weet dan het hele scala van bestuurders, trainers, scheidsrechters en medespelers en daar nooit zijn mond over houdt roept weerstand en conflicten op. Zijn talloze ongevraagde adviezen en opdrachten aan zijn naaste omgeving in de voetbalwereld wekten evenzoveel irritaties op. Uiteindelijk werd hij er zelf genadeloos en zonder medelijden de dupe van. Sportief en financieel. Een mens kan veel meemaken in acht bewogen jaren.
Van de hand van Bert Hiddema verscheen CRUIJFF! Met als ondertitel: De magere jaren. Hiddema neemt de periode tussen 1973 en 1981 bij de kop. Amsterdam is vertrek- en eindpunt. Het boek is een vervolg op De jonge jaren, waarin de auteur het jeugdige talent volgt vanaf het prille begin van diens bestaan tot aan het vertrek, met ruzie, bij Ajax, in 1973. Hij verhuist naar Barcelona, de club van zijn dromen.
Ajax, dat hij aan drie Europacups 1 heeft geholpen, blijft verweesd achter. Niet alleen Cruijff wilde weg uit Nederland, ook echtgenote Danny vond het hier maar “een rotland, waar ze altijd iets op je hebben aan te merken en ze je nooit met rust laten(…) Voetbalvrouw. Ze haat het.” Ze is de bedreigingen en scheldpartijen zat.
Landstitel in Spanje, voor Catalonië
Onder leiding van Rinus Michels en met Cruijff in de gelederen wordt Barcelona eindelijk, na veertien jaar, weer eens landskampioen. Het is meer dan een titel voor een juichende massa. Spanje is een dictatuur onder generalissimo Franco die vanaf de jaren dertig de touwtjes strak in handen heeft, met de nazi’s in Duitsland heult, een zwak heeft voor Mussolini en zijn hoofdstad Madrid beschouwt als het universum van zijn rijk.
Voetbalclub Real Madrid is zijn uithangbord. Tussen Madrid en Barcelona bestaat meer dan een gewone rivaliteit op sportgebied. Barcelona is de hoofdstad van Catalonië waar het Spaans als taal concurrentie heeft van het Catalaans. Met de zweep in de hand heeft Franco de regio onder de duim gehouden en getracht te beroven van haar eigen cultuur en identiteit.Toen Cruijff de club in zijn eerste seizoen kampioen maakte, was Franco bijna dood. Amsterdamse Jopie groeide volgens Hiddema uit tot “het symbool van verzet tegen het fascistische regime dat op omvallen staat.”
Het succes van Cruijff en de politieke lading die zijn voeten meegaven aan het Catalaanse zelfbewustzijn deden coach Rinus Michels gloeien van trots. De man die Ajax met een ijzeren regime naar Europese hoogten leidde, begon nu met Barça aan eenzelfde weg. Hij heeft net zo veel verstand van ‘het spelletje’ als zijn gevierde landgenoot, maar moet er alleen langer op studeren. Als altijd is Johan hem voor. Toch heeft hij een zwak voor ‘m. Zat die jongen niet al als klein ventje bij hem op schoot? En Michels echtgenote Wil is een fijne vriendin voor Danny.
Spijtig genoeg voor Johan vloog Michels er in 1975 uit bij Barça. De Duitser Hennes Weisweiler volgde hem op. Met zijn komst was Cruijff niet gelukkig. De mannen lagen elkaar niet. Voor de Duitser is iedereen gelijk, ondanks de fysieke verschillen. Trainen op maandag en dinsdag, Johan kan het gewoon niet opbrengen. Zijn lichaam protesteert. Michels begreep het, Weisweiler niet.
Bovendien wilde Weisweiler ook anders dan Michels de gang van zaken tijdens de wedstrijd op het veld niet overlaten aan Cruijff. De situatie werd onhoudbaar. Cruijff stelde de club voor de keus: de trainer eruit of hij. Cruijff kreeg z’n zin en was helemaal tevreden toen een oude, vertrouwde bekende zijn rentree maakte. Rinus Michels keerde terug in Camp Nou.
Cruijff of Müller
Het scheelde trouwens maar weinig of de transfer naar Barcelona was destijds helemaal niet doorgegaan. De club had haar zinnen aanvankelijk gezet op Gert Müller, der Bomber van Bayern München. Een onooglijke voetballer, maar met een ‘Torinstinct’ dat maar weinigen gegeven was.
Oranje kon erover meepraten. Door Müller verloren Cruijff c.s. in de zomer van 1974 de WK-finale in München van West-Duitsland. Toen de Duitser de beslissende 2-1 achter doelman Jan Jongbloed frommelde, riep tv-commentator Herman Kuiphof wanhopig uit: “Zijn we er tóch ingetuind.”Dit wereldkampioenschap in eigen land was voor Müller de reden om niet in te gaan op het aanbod van Barcelona. Hij wilde het meemaken als speler/afgevaardigde van een Duitse club.
Revanche
In 1978 had Cruijff revanche kunnen nemen. Op het WK in Argentinië stond Oranje opnieuw in de finale. Maar de meester verscheen niet op het toneel. Hij had zich heilig voorgenomen om nooit meer zó lang van huis te zijn. Een standpunt waar hij hardnekkig aan vast hield ondanks de enorme druk die op hem werd uitgeoefend door voetbalnotabelen en Oranjefans.
Al vele jaren eerder had hij echtgenote Danny beloofd dat hij in 1978 zou stoppen met topvoetbal. Eindelijk verlost van trainingskampen, ellenlange reizen, fysieke aanslagen op het dodelijk vermoeide lijf, de druk van de omgeving om maar te blijven presteren op het hoogste niveau. Fysiek kan hij nog mee, schrijft Hiddema, “maar geestelijk kan hij het niet meer opbrengen.”
Daar komt bij dat hij in september 1977 thuis in zijn villa in Barcelona slachtoffer werd van een roofoverval. De kinderen zijn thuis, op hun kamer. Danny is er. Het loopt goed af, hij ontsnapt aan een ontvoering, de overvaller wordt overmeesterd, maar het trauma is groot. Het gezin leeft nog lange tijd in angst. Er is geen denken aan dat hij Danny en de kinderen zes weken alleen laat. “Elke overvaller weet dan toch dat ik zes weken van huis ben?”
In zaken
Nee, het was wel mooi geweest. Voetballen, dat zou hij alleen nog doen voor de lol. Er kwam iets tussen waardoor dat goede voornemen als sneeuw voor de zon verdween. Op een cruciaal moment wees zijn intuïtie hem de verkeerde weg. Als je nadenkt kom je te laat, placht hij te zeggen. Dat mag opgaan voor de acties óp het veld, buiten de lijnen gelden andere wetten.
Na zijn carrière wilde Cruijff bewijzen dat hij kon uitgroeien tot een groot zakenman. De voetbalwereld kon hem gestolen worden. Met inzet van al zijn bij elkaar gevoetbalde guldens en peseta’s – een fortuin van vele, vele miljoenen – wedde hij op het verkeerde paard. Rien ne va plus. Dit geld is niet meer van u. Onbegrijpelijk en ongelofelijk.
Hiddema construeert in dit boek een verklaring voor de gang van zaken.
Cor Coster, die zo lang de zakelijke belangen van zijn schoonzoon had behartigd, zat in Amsterdam letterlijk op afstand. Bovendien vroegen meer voetballers zijn hulp en bijstand. Hij was er hartstikke druk mee. Maar ook figuurlijk stond Cor op afstand. Cruijff meende dat hij zo langzamerhand wel op eigen zakelijke benen kon staan.
Spijtig voor hem liep hij tegen de verkeerde persoon aan die zich bij de familie naar binnen vrat.
De altijd nuchtere Danny met haar afkeer van de voetbalwereld speelde een hoofdrol in dit drama. Vraag niet hoe het kan, maar ze werd volledig ingepakt door “de mooiste man van Spanje”, strak in het pak gestoken, in ‘bezit’ van de duurste auto’s en mooiste boten, die zich toch aandoenlijk verlegen kan opstellen, met goede manieren. Een talenwonder bovendien. Michel Georges Basilevitch, Roemeen en oplichter hors concours.
Het onderdeel Cruijff in zaken laat zich lezen als een spannende film. In detail schetst Hiddema de teloorgang van Cruijffs fortuin. Cor Coster, die op een zijspoor was gezet door het echtpaar, kon het tij niet keren. In arren moede riepen Danny en Johan hem te hulp toen het te laat was. Hij mocht de brand blussen. “ Dus hoeveel poen heb ik?’ vraagt Cruijff schor aan Cor. ‘Nada.’ Cor is het type dat zijn centjes telt en precies weet hoeveel hij heeft. Zijn schoonzoon niet. “Helemaal niets.” Basilevitch glipte als een aal door de juridische netten en leefde nog lang en gelukkig van andermans geld.
Bij de Los Angeles Aztecs hervatte Cruijff zijn voetballoopbaan. Hij werd er herenigd met trainer Rinus Michels. Voor de zoveelste maal werkten ze samen. In de Nieuwe Wereld kwam Cruijff ook nog uit voor de Washington Diplomats, werd hij tot twee keer toe gekozen tot Amerikaans Voetballer van het Jaar en verdiende hij de dollars die nodig waren om zijn schulden in Spanje te kunnen afbetalen
Uiteindelijk keerde hij in december 1981 terug in De Meer.
Radioverslaggever Jack van Gelder van Langs de Lijn plaveide het pad. Jack was in die dagen pr-man van Cruyff Sportswear. “Het is toch vreselijk zonde dat Johan Cruijff niet bij Ajax speelt. De misverstanden moeten nodig uit de weg worden geruimd,” zegt Jack op de radio. De boodschap werd begrepen en opgepikt. De verloren zoon keerde terug in Amsterdam.
Cruijff! De magere jaren, 1973-1981
Bert Hiddema
Uitgegeven door Xander Uitgevers
ISBN 9789401608565
Verschenen in juni 2018
