Er staat een stoere vrouw op de voorkant van Charlotte van Pallandt, Kunst als levensdoel, het boek van Maarten Jager. Hij schreef dat terwijl hij tegelijk de overzichtstentoonstelling van het werk van Van Pallandt in het museum De Fundatie samenstelde.
Vanaf de kaft kijkt Van Pallandt in de verte, sigaret tussen de vingertoppen, het rechterbeen nonchalant over het linker gekruist. Naast haar een van haar levensgrote beelden, zo te zien Vruchtbaarheid, een monument dat ze in 1959 maakte ter gelegenheid van de drooglegging van de oostkant van de Flevopolder. Ze ziet eruit als het beeld dat je van een onafhankelijke barones zou maken.
Wat telt is mijn werk, dat is de reden van mijn bestaan, was haar motto.Een voor die tijd voor een vrouw geen vanzelfsprekende uitspraak. Maar financieel onafhankelijk kon ze zich die weelde permitteren. Haar familie stimuleerde haar als kind niet om ‘werkende’ vrouw te worden, maar wel om zich zo goed mogelijk te ontwikkelen, zodat haar toekomstige, liefst adellijke, echtgenoot, zich niet met haar zou vervelen.
Onafhankelijk
Ze trouwt met diplomaat Adolph graaf van Rechteren en woont met hem in het Zwitserse Bern. Nog geen vier jaar houdt ze het uit. In 1923 stapt ze op de trein richting Parijs en gooit haar trouwring uit het raam richting de verbouwereerde graaf. Vanaf dat moment staat haar leven in het teken van de kunst.
In Parijs vertoeft ze in de moderne kunstkringen. Drinkt heel af en toe koffie in La Coppole, waar Brancusi, Man Ray en veel Nederlandse kunstenaars in Parijs regelmatig te vinden zijn. Ze trekt veel op met collega Jeanne Bieruma Oosting. Beiden dienden maar een heer. De kunst. En om de kunst te dienen, moet je je volgens Van Pallandt niet teveel laten leiden door ‘gezelligheid’. Isolatie is de beste manier om te werken, vrolijkheid en vertier zijn de vijand.
Na een korte schildercursus, vindt ze in de beeldhouwkunst haar bestemming. Ze volgt lessen bij Franse grootheden als Charles Despiau en Charles Malfray. In 1932 wordt ze toegelaten tot de prestigieuze Haagse kunstenaarssociëteit Pulchri, net als de vrouw door wier beeld ze in ons land eeuwige roem verwerft, koningin Wilhelmina.
Charlotte verhuist in de Tweede Wereldoorlog naar Amsterdam en werkt daar gewoon door aan haar oeuvre. In 1941 wordt ze ‘mureed’, broederschapslid van de Soefibeweging. Ze maakt portretten van mysticus Murshid Inayat Khan en van Musharaff Khan. In de tempel in Katwijk, waar leider Murshid Inayat Khan een spirituele ervaring zou hebben gehad, is Van Pallandts bronzen borstbeeld van hem te zien.
Haar grote liefde Hugo Gevers stelt haar een atelier ter beschikking op landgoed Oud Leeuwenhorst, tussen Noordwijk en Noordwijkerhout. Het is een voormalig sanatoriumhuisje voor tbc-patiënten.
Hoewel ze na de bevrijding niet meedoet aan allerlei wedstrijden om (oorlogs-)monumenten te mogen maken is een aantal van haar beelden dat wel geworden. Zoals het beeld Vruchtbaarheid, dat op de cover siert van deze biografie.
In 1968 mist Charlotte de onthulling van een koninklijk beeld doordat ze van een ladder valt tijdens de laatste hakken in haar beeld van koningin Wilhelmina. Een gebroken heup. Juliana stuurt haar een brief, waarin ze schrijft dat Charlotte node gemist wordt. Charlottes beeld wordt jaren later in brons gegoten en tot nationaal monument uitgeroepen.
Haar laatste opdracht was De drenkeling voor de gemeente Noordwijk. Daarvan laat ze eerst een houten model maken. Ze is er niet tevreden over, wil dat jonge collega, assistente en beschermelinge Maja van Hall het ontwerp vernietigt maar die heeft dat niet gedaan. Het bronzen beeld staat op de boulevard in Noordwijk.
Portretten
Toch wordt Van Pallandt het meest geroemd vanwege haar portretten. Ze houdt van experimenteren. Mooie kunststof constructies maakt ze, als model voor het uiteindelijke werk. De portretten in klei vind ik het mooist, vooral die van Juliana. Zelf dacht ze daar totaal anders over.
Het bronzen afgietsel is in mijn ogen minder mooi, minder uitgesproken, maar Van Pallandt vond dat meer de persoonlijkheid van Juliana weergeven. Bij twee keer kijken klopt dat. Juliana en haar familie waren er zelf niet zo blij mee. Toch werden er 24 versies van gemaakt, die overal in Nederland te zien waren.
Na het Juliana beeld krijgt ze veel portretopdrachten. Dat van museumdirecteur David Roëll wordt heel positief ontvangen. Burgemeester Hermen Molendijk is amper te herkennen, weinig details, in het brons en de gipsen versie is op de foto ronduit lelijk en pompeus. Is dat hoe ze haar model zag? Het portret van beeldhouwer Fred Carasso in brons is abstract en daardoor moeilijk herkenbaar maar mooi vanwege de gebruikte techniek.
Bij portretten van vrienden durfde ze blijkbaar losser en toch met meer detail te werken. Duidelijke gelaatstrekken worden gestileerd weergegeven in beelden van kunstenaressen en tijdgenoten Gisèle van de Waterschoot en Ro Mogendorff en van schrijver Adriaan Roland Holst.
Vriend
Kunstschilder Kees Verwey is een zeer goede vriend, ze kennen elkaar uit hun tijd in Parijs. Hun verhouding staat in het teken van wederzijds respect. Verwey wordt na het overlijden van grote liefde Hugo Gevers als een broer voor Charlotte. Hoogbejaard bellen ze elkaar iedere dag op en beginnen het gesprek met de vraag: ‘Leef je nog?’ Ze exposeren samen en Verwey maakt een aantal mooie schilderijen van de beeldhouwster.
In 1995, op 18 augustus, opent Van Pallandt als 97-jarige haar eerste solotentoonstelling in museum Beelden aan Zee. Een oogkwaal maakt het werken aan het eind van haar leven lastig. Maja van Hall zorgt ervoor dat Charlotte in een verzorgingshuis in Den Haag terecht kan. Ze overlijdt net voor haar 99e verjaardag.
De foto’s, in deze vlot geschreven biografie en catalogus tegelijk, laten zien hoe sprekend haar werk is. De kop van Albert Termote is prachtig. Wel wordt er naar mijn smaak teveel in tijd heen en weer gesprongen. De laatste zes pagina’s zijn samengevat onder het hoofdstuk Biografie maar bijna elk van de lemma’s/tijdvakken zijn hun eigen hoofdstuk waard. Er is een monografie van haar werk uit 1977, maar die wordt op het internet voor 257,86 euro aangeboden.
Deze vrouw verdient een serieuze biografie, waarin haar onafhankelijkheid en haar illustere familie wat meer wordt belicht. Haar neef maakte deel uit van het illustere zangduo Nina en Frederik, ze is via haar moeder gelieerd aan de Duits-Amerikaanse Astor dynastie. Haar zus was hofdame en prinses Beatrix leerde van haar niet onverdienstelijk beeldhouwen. Van die dingen.
De tentoonstelling in Museum De Fundatie in Zwolle is te bezoeken tot 1 september dit jaar.
Charlotte van Pallandt, Kunst als levensdoel
Maarten Jager
Museum De Fundatie/Waanders&DeKunst
ISBN 9789462622364
Verschenen in mei 2019
Bestelinformatie
Koop bij Athenaeum Boekhandel Bestel als paperback bij Athenaeum Boekhandel (€ 22,50)
Bestel als paperback bij bol.com (€ 22,50)
