Over Volodymyr Zelensky zijn sinds de inval van de Russen in Oekraïne verschillende biografieën verschenen. Die zijn veelal van matige kwaliteit. De showman van Simon Shuster, journalist van de New York Times, is van een ander kaliber.
Ook Shuster vatte in de eerste maanden van de Russische invasie het plan op voor deze biografie, waardoor hij de schijn tegen zich heeft een gelegenheidswerk geschreven te hebben. Maar als verslaggever van de Times had hij de opmaat van Zelensky al langer gevolgd. Hij zag de transformatie van een ‘naïeve charmeur’ in een ‘unieke oorlogspresident’. En tijdens hun eerste ontmoeting in 2019, toen Zelensky zich kandidaat had gesteld voor het presidentschap van Oekraïne, durfde Shuster al de vraag te stellen die op ieders lippen brandt. Waarom geeft een succesvol acteur, geliefd door een miljoenenpubliek, zijn carrière op om leiding te geven aan een land dat in oorlog verkeert met een buur die qua manschappen en materieel overduidelijk zijn meerdere is? Wat dreef hem naar het centrum van de macht, waar hij zoveel kon verliezen, terwijl hij als roepende aan de kantlijn in ieder geval het gelijk aan zijn zijde had? Zelensky had een missie te vervullen. Hij wilde afrekenen met een politieke cultuur van corruptie, die zijn artistieke vrijheid vroeg of laat sowieso te grabbel zou gooien. En hij geloofde oprecht dat hij de juiste man was op de juiste plaats.
Hagiografie?
Dat klinkt vrij hagiografisch allemaal, maar dat is zeker niet de teneur van dit boek. De populariteit van Zelensky daalde na zijn verkiezing in 2019 al snel tot een dieptepunt. Zijn landgenoten verweten hem zijn verregaande bereidheid om concessies te doen aan de Russen.
Ook schetst Shuster het portret van een man die alle waarschuwingen van de Amerikanen over de komende invasie in de wind sloeg en de oproep van zijn militaire apparaat om een algemene mobilisatie uit te roepen negeerde. Zelensky wilde geen paniek zaaien. Hij meende dat hij Poetin op andere gedachten kon brengen, als ze maar konden praten, van man tot man. Toen stonden er al 200.000 Russische militairen aan de Oekraïense grens.
Daarbij kon Zelensky zich bepaald niet beroepen op een revolutionair verleden. Tijdens de Oranjerevolutie van 2004-2005, toen het volk massaal in opstand kwam tegen de gecorrumpeerde presidentsverkiezingen, stak hij als cabaretier de draak met oppositieleidster Joelja Tymosjenko. Zelensky geloofde door een gedeelde geschiedenis en cultuur nog in de lotsverbondenheid tussen de Russen en de Oekraïners. Hij was, net als zijn ouders, aanvankelijk op de hand van Viktor Janoekovytsj, de pro-Russische president die door het Kremlin werd gesteund.
Pas in november 2014, toen de Oekraïners de enorme corruptie onder Janoekovytsj meer dan zat waren en er op het Onafhankelijkheidsplein in Kyiv een protest uitbrak dat de hele winter zou voortduren, bekende Zelensky kleur. Vier maanden later bezetten de Russen de Krim.
Shuster is ook kritisch over het functioneren van Zelensky als oorlogspresident. Zijn aanvankelijke bereidheid de oorlogsvoering volledig aan de militaire leiding over te laten, in de persoon van de jeugdige opperbevelhebber Valeri Zaloezjny, heeft plaatsgemaakt voor een eigengereidere koers, waarin moed wellicht heeft plaatsgemaakt voor overmoed. Vooral de doelstellingen van het tegenoffensief dat in de zomer van 2023 werd ingezet, roept vragen op. Zaloezjny wilde die in het zuiden inzetten, Zelensky besloot het accent op het noordoosten te leggen, op Charkiv, de tweede stad van Oekraïne. De populaire Zaloezjny moest afgelopen februari zelfs het veld ruimen. Het zuidelijk front, nodig om een doorbraak op de Krim te forceren, kwam door de gespleten inspanning van het Oekraïense leger in de verdrukking, met enorme verliezen aan mensenlevens tot gevolg.
Bewondering
Toch wint de bewondering het bij Shuster van de kritische noten. Juist zijn kwaliteiten als acteur stelde Zelensky in staat de rol te vervullen die hij de afgelopen twee jaar vervuld heeft, vandaar de titel De showman. In de eerste cruciale 72 uur van de invasie, toen verschillende Westerse landen geen stuiver gaven voor het lot van Oekraïne, bleef Zelensky op zijn post en mobiliseerde hij met zijn videoboodschappen de natie. Zijn moed was voorbeeldig. En nadat de Oekraïners ieder doemscenario van een vroegtijdige capitulatie hadden gelogenstraft, slaagde Zelensky erin de broodnodige steun te verwerven van de Westerse bondgenoten. Shuster maakt maar al te pijnlijk duidelijk dat die steun niet vanzelfsprekend was.
De showman eindigt enigszins in majeurstemming met de successen die de Oekraïners sinds de invasie hebben behaald. Die stemming is inmiddels ingehaald door de realiteit van alledag. Hun offensief is in een patstelling verzand, de steun van het Westen – met name die van de Republikeinen in de Verenigde Staten – brokkelt af, met de dreigende herverkiezing van Trump komende november als mondiaal schrikbeeld. Het doet aan de kwaliteit van dit boek nauwelijks iets af. De Showman geeft een indringend portret van een moedige man, die uitgegroeid is tot het gezicht van een moedige natie.
De showman. De invasie die de wereld schokte en van Volodymyr Zelensky een leider maakte
Simon Shuster
Hollands Diep
ISBN paperback 9789048872121
ISBN e-book 9789048868117
Verschenen in januari 2024
Bestelinformatie
Bestel als paperback bij bol.com (€ 24,99)Bestel als e-book bij bol.com (€ 12,99)
