‘Ik ken niemand die zo zichzelf was,’ zeggen Bart Chabot en anderen over Jules Deelder in de biografie die Anton Slotboom over de Rotterdamse dichter schreef. Maar wie tussen de regels van De zin van het leven ben jezelf leest, kan evengoed tot de tegenovergestelde conclusie komen.
‘Het is overdreven om, als je 75 wordt, te zeggen dat je het gevoel hebt dat het allemaal nog moet beginnen, maar daar komt het toch eindelijk wel op neer,’ aldus Jules Deelder in november 2019 in de talkshow Pauw. Een maand later was de levenslustige Rotterdamse dichter dood. Een schok voor zijn biograaf Anton Slotboom, die nog geen week eerder het manuscript van De zin van het leven ben je zelf, bedoeld ‘als kroon op zijn 75e levensjaar’, ingeleverd had bij de uitgever. Na Deelders dood besloot hij delen te herschrijven en is het naar eigen zeggen ‘nóg nadrukkelijker een eerbetoon geworden aan een compromisloos leven, dat zo veel voor zoveel mensen betekende en zal blijven betekenen.’
Toe maar. Met bewondering voor Deelder is niets mis, maar een volwaardige biografie verdient ook een kritische blik. In het voorwoord beschrijft Slotboom Deelder als eigenzinnig en onverstoorbaar maar wordt niet echt duidelijk wat hem nu eigenlijk aan de dichter fascineert. Op welke vragen zoekt hij antwoord? Onbeantwoorde vragen zijn er genoeg in het geval van Deelder, dunkt me. Zo’n vertrekpunt had mogelijk een beter boek opgeleverd.
De zin van het leven ben je zelf is vlot en onderhoudend geschreven in een stijl die soms aan die van Deelder zelf doet denken. Het biedt een handzaam overzicht van zijn leven en ontwikkeling als kunstenaar en de nodige vermakelijke anekdotes. Maar nieuw licht op de persoon en zijn werk biedt Slotboom nauwelijks. ‘Er is geen diepere Deelder,’ zei de dichter ooit over zichzelf. Maar ontslaat dat zijn biograaf ervan ernaar op zoek te gaan?
Liber amicorum
De hoofdstukken worden afgewisseld met interviews met vrienden en bewonderaars van Deelder, zoals Bart Chabot en Loes Luca. Hierdoor heeft het boek veel weg van een liber amicorum. De interviews roepen trouwens wel interessante vragen op over Deelder. ‘Ik ken niemand die zo zichzelf was,’ zegt Bart Chabot bijvoorbeeld over zijn collega-dichter en menigeen in het boek zegt het hem na. Jules ging zijn eigen gang en deed niet aan politiek correct of sociaal wenselijk gedrag. Maar ben je daarmee ‘jezelf’?
Op basis van deze biografie kun je namelijk evengoed tot de tegenovergestelde stelling komen: misschien was wel niemand zo weinig zichzelf als Deelder. Veel in het boek wijst erop dat zijn eigenzinnige houding vooral een pose was die hem veel publiciteit opleverde, een masker dat het zicht ontnam op ‘de Mensch Deelder’, de titel van een eerdere biografie over hem. Tussen de regels lezend krijgen we in het boek namelijk een hele andere Deelder te zien dan de gevatte dichter die we kennen. Een man die de telefoon niet opnam en de deur niet open deed, zelfs al zag hij je staan. Die een dagelijkse dosis speed nodig had, aangevuld of afgewisseld met wiet en alcohol, om over de drempel van zijn verlegenheid heen te komen.
En zijn eigenzinnige kledingstijl, altijd strak in het pak? Op het eerste gezicht ‘eigen’ maar uiteindelijk vooral een handelsmerk. Want Deelder mag dan een compromisloos leven hebben geleid, hij koesterde zijn imago zorgvuldig en leende het graag voor commercials. ‘Zwart zoals zwart bedoeld is.’ Zoals hij zijn maatpakken cultiveerde, deed hij dat ook met zijn liefde voor jazz, Sparta en Rotterdam. Op het clichématige af. Zeker van het laatste leek hij af en toe ook zelf genoeg te krijgen. Het moest geen folklore worden, vond hij. ‘We zijn aardig doorgeschoten in het trots zijn op Rotterdam.’
De Mensch Deelder
Hoe was Deelder als mens? Feestorganisator en bewonderaar Ted Langenbach noemt hem een ‘lieve warme man’. Deelders dochter Ari formuleert het iets anders: ‘Je weet wat je aan hem hebt. Dat is meestal niet zo veel.’ Dat merkte ook Bart Chabot toen hij een hersentumor kreeg. Hij hoorde niets van Deelder, maar nam het hem niet kwalijk. ‘Kijk als je over Jules praat moet je alle menselijke conventies overboord zetten.’ Benieuwd hoe zijn eeuwige verloofde Annemarie Fok dat volhield, zij leefde decennialang met de dichter samen dus als iemand een kijkje in zijn ziel kan geven, is zij het. Maar ze is de grote afwezige in het boek, aan haar en haar relatie met Deelder wordt nauwelijks een woord vuil gemaakt. Net zo min als Deelder zelf werkte ze mee aan het boek.
Oud en kwetsbaar
Een enkele keer zien we een glimp van de ‘echte’ Deelder die de dichter het liefst aan het zicht onttrok. Slotboom beschrijft hoe een Haagse documentairemaker in 2019 bij Deelder aan de deur stond voor de opnames voor een documentaire over Sparta. Deelder deed verwilderd open, het haar niet plat maar omhoog, het gezicht niet geschoren, de ogen verbaasd. ‘Deelder stamelde verward. Hij was de afspraak vergeten en toonde zich opeens zoals hij zich nooit aan de buitenwereld wilde tonen: oud en kwetsbaar.’
De zin van het leven ben jezelf. Het compromisloze bestaan van Jules Deelder
Anton Slotboom
Just Publishers
ISBN 9789089750792
Verschenen in november 2019
Bestelinformatie
Bestel als paperback bij bol.com (€ 22,50)Koop bij Athenaeum Boekhandel Bestel als paperback bij Athenaeum Boekhandel (€ 22,50)
