De kleine oorlog van Audrey Hepburn en haar pijnlijke halve waarheden

In 1976 werd Audrey Hepburn door filmproducent Joseph E. Levine benaderd om onder regie van Richard Attenborough de rol van Kate ter Horst te spelen in A Bridge Too Far. Ter Horst was de ‘engel van Arnhem’, die tijdens operatie Market Garden – 75 jaar geleden alweer – talloze gewonde Britse en Poolse soldaten verzorgd heeft in haar villa in Oosterbeek. Hepburn las het boek van Cornelis Ryan over de poging van de geallieerden om in september 1944 via een luchtlandingsoperatie de Tweede Wereldoorlog aanzienlijk te verkorten. Ze weigerde de rol. Het boek van Ryan had haar te zeer van haar stuk gebracht, ‘net als toen ik Anne Franks dagboek voor het eerst had gelezen’. De rol zou uiteindelijk vertolkt worden door de Zweedse actrice Liv Ullman.

Partiële biografie

In Het Nederlandse meisje. Audrey Hepburn en haar tijd in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog reconstrueert Robert Matzen een vergeten hoofdstuk in de biografie van de actrice. Hepburn, op 4 mei 1929 in Brussel geboren als Audrey Kathleen Ruston, maakte in september 1944 Operatie Market Garden van dichtbij mee. Ze woonde met haar moeder en grootouders in Velp. Wellicht zat de rol van Ter Horst haar te dicht op de huid. Maar er was meer aan de hand. Dat maakt Matzen op een buitengewoon halfslachtige en soms onbedoeld hilarische wijze duidelijk in deze partiële biografie.

Overtuigde nationaalsocialisten

Haar vader heette Joseph Ruston, een verre nazaat van James Hepburn (1534-1558), derde echtgenoot van Mary I van Schotland; haar moeder was Ella barones van Heemstra, kleindochter van minister-president Schelto baron van Heemstra (1807-1864). De barones stond erop dat Ruston de naam van Hepburn ging dragen. Adel verplicht.

In de jaren dertig raakte de Rustons bevriend met Diana en Unity Mittford, de ‘lipstick nazi’s’, die zo aardig waren het echtpaar in 1935 bij Adolf Hitler te introduceren. Ella barones van Heemstra schreef voor het partijblad van de British Union of Fascists van Sir Oswald Mosley over die ontmoeting. ‘Hitler heeft een onweerstaanbare en charmante persoonlijkheid die de spirituele wensen van dit formidabele volk volledig weerspiegelt.’ Ze prees het opgewekte gemoed van de Duitsers en de ‘absolute vrijheid van mentale druk of zwakte’ die ze onder de Führer genoten. Manlief had zich intussen tot een volwaardig geheimagent voor het Derde Rijk ontwikkeld en werd nauwlettend in de gaten gehouden door de Britse geheime dienst. Na hun terugkeer uit Duitsland had hij genoeg van het leven met de barones. Volgens Hepburn was dat de meest traumatische ervaring uit haar leven. Een gebroken gezin is een ‘mateloze martelgang voor kinderen’, wist ze als ambassadrice van Unicef te melden.

Ella zocht in het najaar van 1935 troost in een tweede reis naar Duitsland. Dit keer stond een bezoek aan de partijdag in Neurenberg op de agenda. Door Triumph des Willens, de film van Leni Riefenstahl, leerde ze het schitterende spektakel van de partijdagen kennen. Tijdens die van 1935 werd de Wet ter Bescherming van het Duitse Bloed en de Duitse Eer afgekondigd, de Neurenberger rassenwetten. De barones zag in de anti-Joodse maatregelen geen aanleiding om afscheid te menen van haar nationaalsocialistische overtuigingen.

Ongemakkelijke waarheid

Na de bezetting kreeg Ella een relatie met Ortsgruppenführer M.H.E. Oestreich en had ze in haar appartement bij het Sonsbeekpark in Arnhem een Swastikavlag hangen. Dat verklaarden althans de buren na de oorlog. Ze ambieerde voor Audrey een carrière als ballerina, een droom die ze voor zichzelf nooit heeft waargemaakt. Het debuut van haar oogappel vond plaats op 18 juli 1941 in het concertgebouw van Arnhem voor een select gezelschap van de Wehrmacht.

In mei 1942 verhuisden moeder en dochter naar Velp, waar Aarnoud baron van Heemstra – de vader van Ella – villa de Beukenhof aan de Rozendaalselaan betrokken had. Er waren net 460 gijzelaars opgepakt en naar seminarie Beekvliet in Sint-Michielsgestel gebracht. Deze ‘Todeskandidaten’ hield de Bezetter achter de hand als represaillemaatregel voor eventuele aanslagen van de Illegaliteit in Nederland. Onder hen bevond zich Otto van Limburg Stirum, echtgenoot van de oudste zus van Ella. Hij werd op 15 augustus in de bossen van Goirle gefusilleerd als vergelding voor een aanslag in Rotterdam, samen met Alexander baron Schimmelpenninck van der Oye, aan wie de Van Heemstra’s eveneens gerelateerd waren. Ella leerde een andere kant van de ‘onweerstaanbare en charmante persoonlijkheid’ van haar Führer kennen. De plaatselijke verzetskrant, de Oranjeklant, rekende haar intussen nog steeds tot de onbetrouwbare Nederlanders.

Dat weerhield de artsen Adriaan van der Willigen jr. en Hendrik Visser ’t Hooft uit Velp er niet van de hulp van haar dochter in te roepen bij wat hand- en spandiensten in hun ziekenhuis. Audreys oudste halfbroer Alex was inmiddels ondergedoken, haar jongste halfbroer Ian kwam vanwege de Arbeitseinsatz in een munitiefabriek in Berlijn terecht. Tijdens operatie Market Garden bood Aarnoud baron van Heemstra in zijn villa een onderkomen aan vluchtelingen uit Arnhem. Hij verborg een Britse piloot. Daarbij trad Audrey nog verschillende keren met haar dansschool op, dit keer voor de fondsenwerving van het plaatselijke verzet. Ze doorstond ternauwernood de hongerwinter.

Mommie dearest

Audrey Hepburn heeft haar leven lang een moeizame relatie met haar moeder onderhouden. De barones noemde haar ‘lelijk’, zo onthulde Hepburn in een interview met Ivo Niehe. Ella was oprecht verbaasd over Audreys successen als actrice. ‘Gezien het feit dat je geen talent hebt, is het echt bijzonder wat je hebt bereikt.’

Audrey Hepburn bleef haar leven lang de façade trouw die ze met deze gemankeerde vrouw na de bevrijding heeft opgetrokken. Ze was 12 toen ze optrad voor het Herrenvolk, wie zou haar dat nadragen, maar de gaten in haar CV heeft ze tijdens haar Hollywoodcarrière opgedirkt met een iets te zwaar aangezet verzetsverleden. Tijdens een screentest voor Roman Holiday , te zien op Youtube, verstijft ze als regisseur Thorold Dickinson informeert naar haar oorlogservaringen in Nederland. Dan vertelt ze hakkelend haar verhaal. Volgens haar perschef Richard Maney was het een goed verhaal: de kersverse actrice van aristocratische komaf had de hongerwinter meegemaakt, waarin ze met haar laatste energie voor het Nederlandse verzet danste, terwijl haar halfbroers naar werkkampen in Duitsland werden afgevoerd. In 1953 mocht Ella haar dochter eindelijk in de Verenigde Staten opzoeken, ondanks het dossier dat de FBI over haar foute verleden bezat. Een onderonsje tussen Paramount en J. Edgar Hoover, zo meent Matzen te weten.

Matzen laat in het midden of Hepburn uiteindelijk zelf in haar verhaal is gaan geloven of niet, waardoor deze partiële biografie iedere diepgang mist. Grotesk is de manier waarop Hepburn zich de geschiedenis van Anne Frank heeft toegeëigend. Het achterhuis ‘[bevatte] zoveel paralellen met wat ik heb meegemaakt’ dat ze in 1958 ook die rol aan zich voorbij liet gaan (ze was toen bijna dertig!). Matzen beaamt die toe-eigening zonder blikken of blozen: ‘Gescheiden door een afstand van slechts 96 kilometer hadden Audrey en Anne dezelfde oorlog ervaren, van de Duitse bezetting tot de slagen om Engeland en Rusland, het bombardement op Berlijn en D-Day. Beide meisjes hadden deze gebeurtenissen met hun familie gevolgd via Radio Oranje. Ze waren in aanraking gekomen met dezelfde wrede nazi’s.’
Euh…Anne Frank was Joods, meneer Matzen, Audrey Hepburn niet. Daarom zat Anne Frank tijdens de oorlog op zolder en Audrey Hepburn op balletles.

Matzen vliegt sowieso behoorlijk vaak uit de bocht wat de parate kennis van de Tweede Wereldoorlog betreft: een Ortsgruppenführer was geen rang binnen de NSB, de WA behoorde niet tot de SS en een Nederlandse onderdaan werd niet opgeroepen voor de dienstplicht tijdens de Bezetting. Hij schijnt oprecht te geloven dat je een baby met een hartstilstand kunt reanimeren met een ferme pets op de billen. En na de Bevrijding schoren lieden van het verzet de moffenhoeren kaal en stelden de lokken tentoon, als waren zij ‘Iroquois-indianen met scalpen’. Fijn is dan weer wel om te horen dat wij Nederlanders altijd te vroeg op een afspraak komen, nette kleren dragen tot ze versleten zijn, het huis overdreven schoon houden, vanwege de fiets veel aan lichaamsbeweging doen en ons grondgebied weten uit te breiden ‘zonder buurlanden binnen te dringen’.

Daar kunnen onze oosterburen inderdaad nog een voorbeeld aan nemen.

Het Nederlandse meisje. Audrey Hepburn en haar tijd in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog
Robert Matzen
The House of Books
Verschenen in september 2019

Bestelinformatie