In 1883 leerde Leo Tolstoi, op dat moment 55 jaar oud, zijn oudste en trouwste bondgenoot kennen. Vladimir Chertkov was een aantrekkelijke en charmante ex-cavalerist van de keizerlijke garde. De twee mannen praatten voornamelijk over religie. Tijdens zijn geestelijke crisis in het begin van de jaren tachtig van de negentiende eeuw, na de voltooiing van Anna Karenina, vond Tolstoi een uitweg in zijn geloof. Hij leefde als een eenvoudige boer op Jasnaja Poljana, zijn landgoed bij Toela, en omarmde het pacifisme. Zijn nieuwe levenswijze verhevigden de spanningen met zijn vrouw Sofia, die meer luxe gewend was. Het is de periode in zijn leven dat hij De Kreutzersonate schreef, het venijnige huwelijksdrama waarin Pozdnysjev aan een vreemdeling in de trein bekent zijn echtgenote te hebben vermoord. In zijn dagboeken klaagt Tolstoi steen en been over Sofia’s achterdocht, jaloezie en gejeremieer. In de nacht van 27 op 28 oktober 1910, de echtelijke ruzies zat, ontvluchtte hij Jasnaja Poljana. Op 20 november bezweek hij op het stationnetje van Atapovo aan een longontsteking. Zo gaat althans het verhaal.
In 2010 schreef Alexandra Popoff een biografie van Sofia Tolstoi, waarin zij haar rehabiliteert als een zorgzame vrouw die zich volledig in dienst heeft gesteld van het literaire genie van de grote Russische schrijver. Leo kwam als egocentrische brombeer iets minder goed voor de dag. Twee jaar later schreef ze The Wives, een collectieve biografie van de inspirerende, toegewijde of onbaatzuchtige echtgenotes van zes Russische schrijvers (Tolstoi, Nabokov, Bulgakov, Mandelstam, Dostojevski en Solzhenitsyn), de vrouwen die de meesterwerken als het ware mogelijk hebben gemaakt. In haar nieuwe biografie, Tolstoy’s False Disciple. The Untold Story of Leo Tolstoy and Vladimir Chertkov, doet ze er nog een schepje bovenop.
Chetkov had nog nooit een letter van Tolstoi gelezen toen hij hem voor het eerst ontmoette. Toch werd hij zijn literaire agent, die Tolstoi zo ver gekregen heeft hem inzage te geven in zijn manuscripten en dagboeken. Chetkov mocht onwelgevallige passages “verbeteren” en besliste uiteindelijk wat wel of niet gepubliceerd werd. Volgens Popoff was zijn invloed op het latere werk van Tolstoi desastreus. Na 1883 bleven grote projecten onvoltooid of overstegen het niveau van het melodrama niet. Wat bezielde Tolstoi om deze ongetalenteerde man zoveel invloed te gunnen? Popoff laat er geen misverstand over bestaan. “Their relationship extended beyond Christian brotherly love.”
Toen Tolstoi 23 was vertrouwde hij aan zijn dagboek toe dat hij in zijn leven alleen van mannen gehouden heeft. De homoseksuele aard van zijn vriendschap met Chetkov komt dus niet uit de lucht vallen. Tolstoi was smoor op Chetkov. De verdachtmakingen van Sofia in haar dagboek en brieven onderschrijven die stelling. Dat is volgens André van Loon in The Spectator tegelijkertijd de tekortkoming van dit boek. Tolstoy’s False Disciple heeft wel heel erg het karakter gekregen van “de bedrogen echtgenote had gelijk.”
Tolstoy’s False Disciple. The Untold Story of Leo Tolstoy and Vladimir Chertkov
Alexandra Popoff
Pegasus Books
ISBN 9781605986401
Verschenen in november 2014
