Voor de een is hun leven en werk fascinerend, voor de ander is de kunstenaars familie Toorop ‘die van de enge gezichten’. Bij de tentoonstelling De Toorop Dynastie in het stedelijk museum Alkmaar verscheen een catalogus. Geen officiële biografie, maar wel een lekker biografisch tussendoortje.
Het boek begint met een interessante inleiding van Marjan van Heteren over het belang en de ontwikkeling van familieclans in de schilderkunst. Fijn los taalgebruik maakt het een plezier om te lezen. De families Van Mieris, Breugel en Israëls worden gebruikt om te laten zien dat het kunstenaar-zijn altijd al een economische activiteit is geweest die vaak van generatie op generatie werd doorgegeven.
Jan Toorop, een Indo geboren op Midden-Java, trouwde met Annie Hall, een Britse uit een stiff upperlip milieu. Hij exposeerde bij de Nederlandse Etsclub van Jan Veth, Antoon Der kinderen en Willem Witsen – bekenden uit de biografie van Albert Verwey, geschreven door Madelon de Keizer. En we kennen hem natuurlijk van de reclameposters en boekbanden uit de Nederlandse ‘art nouveau’-periode.
In Katwijk bouwt architect H.P. Berlage een huis voor het gezin Toorop. Charley Toorop was een vaderskindje, haar moeder ongelukkig en streng, ze had moeite met de rol van schildersvrouw en met Jans aanbidsters. Maar Jan en Annie bleven ondanks ruzies en tijdelijke ‘afkoelingsperiodes’ bij elkaar en verhuisden naar Amsterdam. Jan had contact met de ‘fine fleur’ van cultureel Nederland, zoals met Willem Mengelberg, Alphons Diepenbrock en Pablo Casals, de cellist/componist/dirigent die door Jan Toorop op doek werd vereeuwigd.
Dochter Charley is een ambitieus kind. Ze krijgt vioolles van de tweede violist van het Concertgebouworkest, tot ze overspannen raakt. Dan maar overstappen op piano- en zangles, ze gaat voor les naar Frankfurt, leert er ook nog de edele kunst van het dichten bij. Maar uiteindelijk blijkt dat ze ook is besmet met het teken/schildervirus. Gestimuleerd en opgejaagd door haar vader ontwikkelt ze haar eigen stijl, zoals haar zoon Eddy dat na haar doet.
Vakanties bracht het schildersgezin door in Domburg, waar ook vaak Piet Mondriaan aan het werk was. Mondriaan zou Charley later aanraden om vooral naar Parijs te gaan. Op de opening van een expositie van het werk van Jan Sluijters, Piet Mondriaan en Cees Spoor leert Charley Henk Fernhout kennen, de Drentse zoon van een scheepsbouwer die rechten en filosofie studeerde. Ze was nog geen 18.
Haar ouders verhuizen met haar naar Brabant en worden steeds katholieker. Dat levert Jan Toorop een wat stabieler thuisfront en werk op maar Charley krijgt het steeds benauwder. Henk Fernhout is van huis uit gereformeerd, dus de relatie is volgens Charleys ouders gedoemd. Henk en Charley trouwen als ze 21 en zwanger is. Ze gaan in Bergen wonen.
Marja Bosma, auteur van het hoofdstuk ‘Een heel grote band. Jan en Charley Toorop’ is heerlijk duidelijk. Over het drankgebruik van Henk en over de koppigheid van Charley. Henk Fernhout wordt een klaploper genoemd, hij is dat volgens Bosma al op jonge leeftijd.
Bosma is Toorop-specialist en schrijft al jaren over de Tooropdynastie, met name over Charley. Bosma spreekt dan ook met terechte autoriteit over de Toorops. Vooral over hoe Jan Toorop zijn dochter altijd bleef steunen, ondanks de kille afwijzing en tegenstand van moeder Annie.
Henk Fernhout kent als alcoholist een kwade dronk. Na zeven jaar huwelijk en de geboorte van drie kinderen, scheidt hij van Charley. Zij heeft daarna een korte relatie met de dichter Adriaan Roland Holst. Die maakt het uit wanneer Charley naar zijn woonplaats Schoorl verhuist.
Ze blijft schilderen en vertrekt met haar twee zoons naar Parijs. Dochter Anneke wordt ondergebracht bij haar ouders. Terug in Nederland laat Jan Toorop een huis voor zijn dochter bouwen in Bergen, genaamd De Vlerken.
Ondertussen komt onhandelbare zoon John in huis en in de leer bij regisseur Joris Ivens en wordt filmmaker. Andere zoon Eddy tekent graag en treedt in voetsporen van moeder en opa. Dochter Annetje gaat vanaf haar dertiende naar kostschool. Annetje wordt medisch analiste in een laboratorium en overlijdt het jaar na haar moeders dood, in 1956.
In 1937 bedenkt Charley Drie generaties, het schilderij waar ze tot aan 1950 aan werkt. Ze heeft goede contacten in de kunstwereld, onder andere met kunsthandelaar Jacques Goudstikker. En zo komt de eerste expositie over de drie generaties Toorop tot stand, bij kunsthandel G.J Nieuwenhuizen Segaar in Den Haag.
In 1971 reist een soortgelijke tentoonstelling van Museum de Lakenhal in Leiden via het Dordrechts Museum naar het Groninger Museum. Blijkbaar bedacht Charley Toorop een succesformule, want het Stedelijk Museum Alkmaar vond het bijna 50 jaar later tijd het publiek opnieuw te laten kennismaken met leven en werk van de spraakmakende kunstenaarsfamilie. In De Toorop Dynastie is ook te zien hoe die eerdere exposities waren samengesteld.
De tweede helft van de catalogus bevat naar mijn smaak te veel inhoudelijke herhaling. Een overdaad aan kunsthistorische beschouwingen volgt in het hoofdstuk ‘Van sturing naar vrijheid.Charley Toorop en Edgar Fernhout’. En een storende fout. Op pagina 50 wordt een huiselijke foto van het gezin van Henk Fernhout en Charey Toorop beschreven waar de twee zoontjes op zouden staan. Kijkend naar de foto blijkt er toch echt maar een jongetje te zien te zijn.
Ongewild doet dat twijfelen aan de correctheid van andere informatie. Dat is zeker van belang als je niet lang daarna leest dat Charley het kindergehuil van haar spruiten met een kussen dreigde te smoren, omdat ze aan het schilderen was.
Niet eerlijk, ik weet het, maar het contrast met de toon en inhoud van Marja Bosma is te groot. De worsteling die Eddy Fernhout moest doormaken om zich onder het ‘kunstzinnige’ juk van zijn moeder vandaan te schilderen is de rode draad in dit gedeelte.
In het laatste hoofdstuk laatste stuk ‘Verwantschap en eigenheid: drie generaties Toorop en Fernhout’, geschreven door Mieke Rijnders, wordt de cirkel rond. De makers van deze catalogus begrijpen dat mensen die geïnteresseerd zijn in kunst dat niet alleen zijn voor de plaatjes maar dat ze ook graag willen weten uit wiens brein die plaatjes komen. Daarom is het een aangenaam boek om te lezen.
De Toorop Dynastie
Mieke Rijders, Marjan van Heteren, Caroline Roodenburg, Marja Bosma
Waanders uitgevers Zwolle/Stedelijk Museum Alkmaar
ISBN 9789462622609
Verschenen in september 2019
Bestelinformatie
Bestel als paperback bij bol.com (€ 24,50)Koop bij Athenaeum Boekhandel
Bestel als paperback bij Athenaeum Boekhandel (€ 24,50)
