Richard Holbrooke en het trauma van Vietnam

Richard Holbrooke (1941-2010) was 22, toen hij voor zijn eerste missie als diplomaat in Saigon terechtkwam. Hij verlangde, aangestoken door Hemingway, naar een oorlogsgebied. Zijn grootste angst was dat hij te laat zou komen. De vijftienduizend militaire adviseurs in Zuid-Vietnam hadden de overwinning op het Noorden zo goed als in de pocket. Het conflict had al met al aan 50 Amerikanen het leven gekost. Verzetsbestrijding was het toverwoord van de strategie. Zorg dat je niet alleen de revolte tegen de gevestigde orde neerslaat, maar ook de oorzaken van de onvrede wegneemt. Holbrooke zou in de noordelijke provincie Ba Xuyen de leiding over 324 strategische grensdorpen krijgen. Die moesten, koste wat het kost, uit handen van de Vietcong blijven. Hij wilde de lokale boeren ervan doordringen dat het met de Amerikanen aan hun zijde de moeite waard was om ergens voor te leven, want dan waren zij wellicht ook bereid ervoor te sterven. In zijn diplomatenkoffertje zaten economische ontwikkeling, onderwijsprogramma’s en medische zorg.

Dolkstootlegende

Toen Holbrooke onderweg was naar Vietnam, stak een boeddhistische monnik zichzelf op een drukke hoofdweg in Saigon in brand, uit protest tegen het repressieve regime van Ngo Dinh Diem, de door en door corrupte bondgenoot van de Verenigde Staten. Het was 11 juni 1963. In Washington begreep president Kennedy dat hij een probleem had dat hem weleens zijn herverkiezing kon gaan kosten. Hij had nog 5 maanden te leven.

Holbrooke besefte in 1967 al dat de situatie hopeloos was. Hij had slechts een boodschap aan het Pentagon: in een guerrillaoorlog winnen de guerrilla’s, zolang ze niet verliezen. Hij bezocht kort voor zijn vertrek nog één keer de provincie. Amerikaanse mariniers bouwden er scholen, verstrekten kunstmest, vaccineerden kinderen. Het ontroerde hem, maar hij geloofde niet dat ze daarmee de oorlog zouden winnen. ‘Er woonden levende mensen, van wie sommigen jaren, soms tientallen jaren lang onder communistisch bewind hadden gestaan, en die waren niet van plan voor een stuk gratis zeep naar de andere kant over te lopen,’ zo berichtte hij zijn president. Opperbevelhebber William Westmoreland was het kennelijk met hem eens. Onder zijn leiding maakte de strategie van verzetsbestrijding plaats voor operatie Rolling Thunder. Napalm, grondtroepen, bombardementen. De regering-Johnson begreep niets van het echec. ‘Hoe kunnen we nou verliezen als we het toch zo goed menen.’

Tien jaar na de zelfverbranding van Thích Quảng Đức verlieten de laatste militairen Vietnam. 56.000 Amerikanen waren gesneuveld in een conflict waarvan zich onderhand iedereen afvroeg wat ze er in godsnaam te zoeken hadden. De schattingen van het totaal aantal slachtoffers liepen uiteen van 1,5 tot 3,6 miljoen.

Volgens Holbrooke hadden de Amerikanen de oorlog niet aan het thuisfront verloren – door de pers, de Democraten in het Congres of de protesterende studenten op de campussen – maar aan ‘de rijstvelden van Indochina.’ De Republikeinen hadden hun eigen versie van een ‘dolkstootlegende’ uitgedokterd, waarmee ze de Democraten keer op keer om de oren sloegen.

Pax Americana

Het trauma van Vietnam, zo blijkt uit de biografie van Richard Holbrooke door George Packer, heeft de buitenlandse politiek van de Verenigde Staten verlamd, zeker als de Democraten aan de macht waren. De latere presidenten onder wie Holbrooke gediend heeft – Bill Clinton, Barack Obama – waren als de dood voor een ‘tweede Vietnam’, of dat nu de Balkan, Rwanda of Afghanistan heette. Op momenten dat het erop aankwam was er altijd de angst dat een conflict zodanig kon escaleren dat het een natie uiteen zou rijten.

Holbrooke was uit ander hout gesneden, een kind van Joodse ouders die in Europa de Holocaust waren ontvlucht. Hij werd oprecht ontroerd door een Broadwaymusical als The South Pacific, waarin de ‘Greatest Generation’ op de stranden van Normandië en de eilanden van de Stille Oceaan de ‘Amerikaanse eeuw’ bevochten had. Holbrooke vertegenwoordigde het ‘liberale internationalisme’ van Roosevelt, Truman en Kennedy in de Amerikaanse politiek, de gedachte dat de Verenigde Staten een leidende rol te vervullen hadden in de verspreiding van de democratie en de mensenrechten in de wereld. Het vredesakkoord van Dayton is zijn belangrijkste wapenfeit, terwijl zijn diplomatieke missie in Afghanistan vreselijk misging.

Packer heeft aan de hand van het levensverhaal van Richard Holbrooke een bij tijd en wijle duizelingwekkende geschiedenis van de Pax Americana geschreven. Tegelijkertijd heb ik me zelden zo gestoord aan de literaire pretenties van een biograaf. Ik hou van de Amerikaanse biografie, moet u weten. Ik hou van de boeken van Robert Caro, Walter Isaacson en Kitty Kelly – om er maar een paar te noemen – omdat zij een verhaal zo meeslepend mogelijk willen vertellen, maar daarbij nooit een concessie zullen doen aan de waarheidsvinding. Packer bedient zich van onbegrijpelijke perspectiefwisselingen. Zo nu en dan duikt er een ‘ik’ in zijn biografie op, Holbrooke of hij, waarbij Packer de lezer even in het ongewisse laat wie waar en waarom het woord voert. Onvergeeflijk vind ik de belabberde bronnenannotatie. Een tekst zonder eind- of voetnoten, maar wel met een notenapparaat, is als een dikke middelvinger naar de lezer die zo nodig wil weten of en zo ja, hoe een veelzeggende dialoog of quote verantwoord wordt. Die mag dat lekker zelf uitpuzzelen.
Ik hield het niet droog bij het laatste hoofdstuk, dat dan weer wel. Op 10 december 2010 kreeg Holbrooke tijdens een vergadering met Hillary Clinton een hartinfarct. Packer beschrijft die laatste momenten buitengewoon empatisch. Op weg naar het George Washington Hospital liet Holbrooke in de ziekenauto een lijstje opstellen van wie hij allemaal hield. En een memo dat de medische zorg in het Witte Huis beter moest. Hij stierf tijdens de operatie aan zijn gescheurde aorta.

Our Man. Richard Holbrooke. Het symbool van de Amerikaanse buitenlandse politiek van de afgelopen decennia
George Packer
Uitgeverij Unieboek / Het Spectrum
ISBN 9789000366019
ISBN ebook 9789000366026
Verschenen in mei 2019

Bestelinformatie