Op een ochtend, nadat hij voor de zoveelste keer van haar had gedroomd, trok hij haar naar zich toe op het bed. Ze gaf direct toe, haar gewilligheid verraste hem en verloste hem van zijn laatste schroom. Hij was onhandig en onzeker, maar gelukkig hielp ze hem op weg. ‘Hier moet je zijn,’ liet ze hem voelen, ‘ja hier…’ Binnen een minuut was het voorbij. ‘Het geeft niet hoor,’ zei ze. ‘Je bent heel lief.’ Ze omhelsde hem innig, de zware borsten stevig tegen hem aangedrukt, en al snel wilde hij nog wel een keer.
Vijftig tinnen grijs? Nee, een citaat uit de nieuwe biografie van Anton Mussert door Bert Bukman. De toekomstig leider van de NSB bestijgt tante Rie, die hem de vroegtijdige zaadlozing schielijk vergeeft. Twee maanden later trouwt ze de twintig jaar jongere gnoom (Anton is 1.65), tot groot verdriet van de Musserts. Zij hadden hem zo graag met een ordentelijk meisje thuis zien komen.
Hilarisch
Bukman is de alwetende verteller, die de leeuwerik op de Waalsdorpervlakte hoort fluiten wanneer Anton voor het vuurpeloton wordt geleid en moeiteloos diens laatste gedachten kan raden (die zijn voor Marietje bestemd, het achternichtje met wie Mussert een verhouding kreeg toen de jaren bij tante Rie begonnen te tellen. ‘Pappie, ik wil een kind van je,’ had ze gezegd, maar van nageslacht zou het nu wel niet meer komen.). De passages zijn soms zo hilarisch dat ik er na twintig bladzijden alvast de verantwoording op nageslagen heb. Waar is deze onzin op gebaseerd? Anton is deels ‘een product van mijn verbeelding’, zo deelt de auteur ons mee, maar het is zijn ‘stellige overtuiging dat deze scènes een hoge mate van waarschijnlijkheid hebben.’ Dus worden we op de innerlijke zieleroerselen van Anton op audiëntie bij de Führer getracteerd (hij werd te dik, bemerkte hij tijdens het verorberen van zijn Eisbein bij het staatsbanket. ‘Als hij thuis kwam ging hij het rustiger aan doen met eten en drinken.’), valt NSB-freule Julia op ten Noort zowat in zwijm bij een woedeuitbarsting van Himmler (‘Wat een man,’ verzuchtte zij) en merkt tante Rie beteutert op dat Hermann Göring en zijn Luftwaffe toch gewoon over de Hollandse waterlinie kunnen vliegen nadat we de dijken hebben doorgestoken (‘Anton zweeg. Hij gooide een stok in het water, Rex sprong er vrolijk achteraan’). Tussen de bedrijven door krijgen we weinig nieuws over Anton Mussert te horen. Je herkent moeiteloos het noeste voorwerk van Edwin Klijn en Robin te Slaa met De NSB, Mussert en Co van Tessel Pollmann en De voorman van Bart Kromhout.
Ik ben erg voor biografieën met meer verbeelding en minder voetnoten, maar niet op deze manier. Het auctoriale vertelperspectief dat Bukman zich permitteert, slikt de moderne lezer niet meer. Die vraagt zich af hoe hij aan al die grappen en grollen komt. Anton Mussert en de NSB: opkomst en ondergang van een populist is compositorisch best wel interessant en nog vlot geschreven ook, maar wordt te zeer ontsierd door de dirty mind van Bert Bukman. Die ontstijgt nauwelijks het niveau van een keukenmeidenroman, met Anton Mussert als de ridder op het witte paard. Amusant blijft het wel.
Allez, nog eentje dan.
In de keuken keek ze hem aan met die grote blauwe ogen, waar hij de laatste maanden al een paar keer bijna in was verdronken. Hij wierp zijn schroom van zich af en zoende haar, lang en hartstochtelijk. Ze beantwoordde zijn kus, onervaren maar al even gepassisoneerd. ‘O, pappie,’ zuchtte ze. ‘Lieverd, je bent veel te jong voor een oude man als ik.’
Anton Mussert en de NSB: opkomst en ondergang van een populist
Bert Bukman
Uitgeverij Meulenhoff
ISBN 9789029088626
Verschenen februari 2013
Bestelinformatie
Bestel hier als paperback bij bol.com (€ 19,95)
