Philip Roth volgens Claudia Roth Pierpont

Philip Roth is een meester van de opsomming. “Onzuiverheid, wreedheid, mishandeling, vergissingen, stront, zaad – er is geen andere manier om op aarde te zijn.” Het citaat is, hoe kan het ook anders, uit De menselijke smet. “Jarretelgordeltjes in paars, zwart en wit. Het palet van Renoir! Rozerood. Lichtroze. Marineblauw. Wit. Donkerrood. Goud. Rood. Perzik. Zwartgeborduurde beugelbeha’s. Kanten push-up-beha’s met kleine strikjes. Geschulpte kanten halfcup-beha’s. Satijnen halfcup-beha’s. Cup c.” De erotomaan Mickey Sabbath, die in Sabbaths theater de lingeriecatalogus tot een prozagedicht heeft verheven. “Er zijn honderd verschillende manieren om iemands hand vast te houden. Je hebt de manieren waarop de hand van een kind vasthoudt, waarop je de hand van een vriend vasthoudt, de hand van een bejaarde moeder of vader vasthoudt, de hand van de vertrekkenden en de stervenden en de doden vasthoudt.” Swede Levov in Amerikaanse pastorale, die in de keuken van zijn net voltooide huis de hand van zijn overspelige vrouw vasthoudt.

In Roth. Een schrijver en zijn boeken plaveit Claudia Roth Pierpont (geen familie) het verhaal van zijn leven met de boeken die hij heeft geschreven. In ieder hoofdstuk staat een boek centraal, te beginnen met Vaarwel, Columbus, de verhalenbundel waarmee Roth op zevenentwintigjarige leeftijd debuteerde, en eindigend met Nemesis uit 2010, dat hij dertien keer herzag, zoveel moeite koste hem het schrijven op zijn oude dag. Daarna hing hij publiekelijk zijn tekstverwerker in de wilgen. De man die beweerde dat hij twee uur na het voltooien van een project in een zwart gat viel, dat hij alleen te boven kon komen door een nieuw project aan te gaan, ging met pensioen. Roth slijt zijn levensavond in zijn cottage in Connecticut met zwemmen en het kijken naar baseball. Werkeloosheid gaat hem opmerkelijk goed af. “There’s more to life than writing and publishing fiction”, verklapte hij onlangs in een interview aan The Guardian.

Zoals het een groot schrijver betaamt, zorgde Philip Roth voor de nodige reuring met zijn oeuvre. Feministen hekelden zijn “verkapte misogynie”, leden van de Joodse gemeenschap zijn vermeende zelfhaat. Portnoy’s Complaint is het boek “waarop alle antisemieten hadden zitten wachten”, erger dan De protocollen van Zion, aldus Gershom Scholem in de Israëlische krant Haaretz. Roth pareerde die kritiek met De ghostwriter en Het complot tegen Amerika. Je netjes gedragen, een modelburger zijn, is geen remedie tegen antisemitisme. Roth heeft een broertje dood aan smetteloosheid. Seksuele zuiverheid, religieuze zuiverheid, raciale zuiverheid – het is van hetzelfde laken een pak. “De smet die zo intrinsiek is dat een vlek niet nodig is. De smet die voorafgaat aan ongehoorzaamheid, de ongehoorzaamheid omvat en iedere uitleg, ieder begrip te boven gaat. Daarom is dat hele zuiveren onzin. Barbaarse onzin bovendien. Die fantasie over zuiverheid is ontzettend.”

In Roth. Een schrijver en zijn boeken leren we “dat de feiten er zijn om door de verbeelding te worden vervormd.” Dat metier had Roth al als twintiger in de vingers, toen hij in een rampzalig huwelijk met Maggie Williams verwikkeld was. Zij had hem erin geluisd. De labiele jokkebrok, die een universitaire loopbaan bij elkaar gelogen had, kocht van een zwangere vrouw in het armenhuis een urinemonster en fakete een zwangerschap, waarna de brave joodse jongen zich geroepen voelde om de sjikse te trouwen. De scheiding in 1963 kwam hem op een fikse alimentatie te staan. Hij wist die met de royalty’s van Laat maar gaan en Een braaf meisje, waarin hij zijn huwelijksperikelen had verwerkt, nauwelijks op te hoesten. Roth ging in psychotherapie, want de woede verlamde hem. Zijn ervaringen met een zielenknijper en het gewonnen inzicht over zijn ingeboren rechtschapenheid resulteerde in Portnoy’s Complaint. Was Maggie zijn muze? In De feiten, zijn semi-autobiografische roman, beweert alter ego Nathan Zuckerman iets dergelijks. “De psychopate door wier toedoen jij de vrijheid verkreeg om niet meer die innemende, analytische, prima kerel te zijn die iedereen zo charmant naar zijn hand wist te zetten en die als schrijver nooit veel bijzonders zou zijn geworden.” Had hij alles aan Maggie te danken? Claudia Roth Piermont vraag het de auteur op leeftijd. “Ik ben dat mens niks verschuldigd.”

Roth weet zijn leven zo overtuigend te verbeelden dat een journalist hem vraagt wat het voor hem betekent om door zijn vader vervloekt te zijn. Dat was Nathan Zuckerman immers ook overkomen. “Schoft” is het laatste woord dat van zijn vaders lippen komt in De eenzaamheid van Zuckerman, vanwege het ontluisterende portret dat hij van zijn bange ouders in Carnovsky heeft geschapen. Herman Roth, die in gezelschap weleens een boek van zijn zoon wilde signeren, inclusief Portnoy’s Complaint, is dan nog springlevend. Roth noemt dat vermogen om de waarheid te liegen “Maskenfreiheit”, het begrip is van Heinrich Heine: “De vrijheid die men ontleent aan het dragen van een masker.” Wanneer intimi werkelijk uit de school klappen, zoals ex-vrouw Claire Bloome in Leaving a doll house, is hij gechoqueerd. Roth verwerkt het verraad in I married a communist, het mccarthyisme als parabel voor de heksenjacht van het biografische.

Wat dat betreft had hij van Claudia Roth Pierpont weinig te vrezen. Roth. Een schrijver en zijn boeken is op de eerste plaats een leidraad door zijn oeuvre, niet zijn leven, met mooie observaties en duidingen van zijn werk. Toch had ik oneindig veel meer over de man zelf willen lezen, want zijn fictie kende ik al. Roth. Een schrijver en zijn boeken is nauwelijks een biografie, eerder een aaneenrijging van kritieken. De ontmaskering laat nog op zich wachten.

Roth. Een schrijver en zijn boeken
Claudia Roth Pierpont
Uitgeverij De Bezige Bij
ISBN 9789023484516
Verschenen maart 2014