Trien Zwagerman is geboren in Hauwert, een klein dorp in Noord-Holland. Tot mijn grote verrassing kom ik op de derde pagina van haar biografie, geschreven door Bart Lankester een bekende naam tegen.
Daar staat het: meester Ruijterman, Klaas Ruijterman uit Hauwert. Nu weet ik waarom ik Kom vrouwen aangepakt! De revolutie van socialiste Trien de Haan persé wilde lezen. Ik weet niet precies hoe meester Ruijterman aan mijn moeder, Tineke Ruijterman is gelieerd, maar verder lezend kan het niet anders dat mijn familie met deze achtergrond te maken heeft.
Trien krijgt een vriend die uit Friesland komt, Bart de Haan. Wanneer ze trouwen verhuist Trien de Haan-Zwagerman naar Leeuwarden. Het is in de tijd van de Eerste Wereldoorlog. Bart komt wegens loensen onder de dienstplicht uit. Of dat loensen echt was, is de vraag. Ik kom in mijn familiegeschiedenis meer dienstweigeraars tegen.
Domela Nieuwenhuis
Ferdinand Domela Nieuwenhuis, de socialistisch anarchistische voorman, kwam regelmatig bij Trien en Bart thuis. In 1919, toen hij zijn 70ste verjaardag vierde, was de SDAP, zijn grote concurrent, de grootste partij in Leeuwarden. Trien ontmoet meer grote mannen uit de revolutionaire beweging. Henk Sneevliet, dan bestuurder van de Communistische Partij Holland, is de man die haar aanspoort om politiek actief te worden. Voor een vrouw, zeker als ze afkomstig is uit de boerenstand, een ongewone stap. Maar Sneevliet vindt dat de strijd voor de vrijheid van de arbeider niet gewonnen kan worden zonder de steun van vrouwen.
De Vereeniging Goed Wonen maakt een betaalbare woning voor het echtpaar De Haan mogelijk. Sneevliet, die in 1913 naar Nederlands-Indië vertrok, voor de Comintern betrokken was bij de oprichting van de Communistische Partij van China en in 1924 weer terugkeert naar Nederland, begint in 1929 samen met Henriette Roland Holst de Revolutionair Socialistische Partij. Ze doen dat uit protest tegen de Stalinisten, die het voor het zeggen hadden in de CPH. De SDAP vond Sneevliet te burgerlijk, hij stond aan de kant van Trotski. Trien wordt gevraagd om actief deel te nemen aan de partij en ze zegt ja, ondanks dat ze een dochter van tien en een peuter van twee jaar oud heeft.
Propaganda
Trien verricht propagandawerk door naar zaaltjes te gaan en de daar aanwezige arbeiders toe te spreken. Ze is goed in het spreken in het openbaar en roept vrouwen onvermoeibaar op om zichzelf te bevrijden. “Hier sprak niet een ontwikkelde dame die vanuit een chique salon opriep tot de klassenstrijd, maar een vrouw die op een bescheiden bovenwoning woonde en niet anders gewend was dan elke cent om te draaien”, aldus biograaf Lankester.
Ze schrijft zelf ook. Haar eerste officiële publicatie verscheen in De Baanbreker:
“Kapitalisten zijn zij, die zich kapitaal laten aanbrengen door den arbeid van anderen. Mensen, die koop en verkoop in het leven riepen, die wetten maakten met het doel, een bepaald soort mensch te onderdrukken en gebruiken als werkers en zwoegers. Wij staan boven een dier verheven door ons verstand. Arbeiders, laat ons dat verstand gebruiken en zeggen: t recht van leven is ook ons gegeven.”
Radicaal feminisme is onlosmakelijk verbonden met de Revolutionair Socialistische strijd, blijkt uit het volgende citaat van haar hand:
“Wij kennen voor onze kinderen, speciaal voor onze meisjes, hogere idealen dan ze veilig onder dak te brengen in een goed huwelijk. Wij willen den onafhankelijkheidszin van onze opgroeiende meisjes versterken, haar juist ertoe brengen als vrije menschen het huwelijk in te gaan, op een grondslag van vrije keuzen, zonder daarbij de ellendige gedachte te laten gelden, dat men geborgen wil zijn.”
Maar er is ook ruimte voor ontspanning. Zomers fietsten de revolutionair socialisten in de zomers van Noord Holland, via Amsterdam naar de Veluwe om daar kinderen in vakantiekampen bij te laten komen van het harde dagelijkse bestaan. Precies zoals de hele familie van mijn moeders kant deed na de oorlog, tot in mijn tienerjaren, de jaren 70. Nu begrijp ik ook waarom haar vader, mijn opa, er eind jaren 50 voor koos om als opbouwwerker naar het Friese Jubbega te gaan!
Trien zet zich ondertussen ook steeds meer in voor de Nieuw Malthusiaanse Bond, de voorloper van de NVSH. In haar huis in Hoorn komt een kantoor waar mensen terecht kunnen met vragen over seksualiteit, maar vooral om geboortebeperking voor elkaar te krijgen. Voorbehoedsmiddelen worden aan iedereen verkocht, ook aan de katholieke vrouwen, die daarmee een doodzonde begaan.
Inlichtingendienst
De Centrale Inlichtingendienst verzamelt intussen tienduizenden namen van activisten die moeten vrezen voor hun baan, vanwege hun politieke overtuiging. Het is een politiek onrustige tijd waarin Colijn een beroepsverbod afkondigt. Bart de Haan stapt formeel uit de partij om zijn betrekking bij de gemeente Hoorn te behouden. Het grootste gedeelte van de dossiers is vernietigd, maar de rest komt in handen van de nazi’s. Dat is dus waarom de zus van mijn oma, Tannetje Kalk, die ik op een van die lijsten als anarchiste vermeld vind, in de oorlog gevangen heeft gezeten. Dat ontdek ik als ik hier een kijkje neem.
Na de inval van de Duitsers verschoof de revolutionaire strijd naar die van het verzet. Trien, Bart en Henk Sneevliet begrepen maar al te goed dat die niet vreedzaam zou kunnen zijn. Het Marx-Lenin-Luxemburg Front werd opgezet.
Trien zat in de Centrale leiding. Het Front is betrokken bij de Februaristaking in 1941, met gevaar voor eigen leven, want de nazi’s weten dankzij de lijsten van de inlichtingendienst op wie ze moeten jagen. In de nacht van 24 op 25 juni pakt de SD veel links-extremistische kopstukken op en in het voorjaar van 1942 wordt het hele MLL Front verraden. Sneevliet wordt bij Amersfoort geëxecuteerd en Trien komt via het beruchte Oranjehotel in Scheveningen in kamp Ravensbrück terecht. Daar vecht ze voor haar leven. In de laatste week van april 1945 wordt ze door het Zweedse Rode Kruis geruild met Duitse krijgsgevangen. Ze gaat via Kopenhagen naar Malmö.
Terug in Nederland zet De Haan de strijd voort. Al op 8 oktober 1945 staat ze in de Park Schouwburg in Hoorn te vertellen over haar ervaringen in het kamp. Haar werk voor de NVSH pakt ze op, en ze gaat ook weer in de politiek met een nieuwe partij, de Onafhankelijk Linkse Socialisten.
Koude oorlog
In juli ’48 kan ze fysiek niet verder. Ze heeft, hoe hard ze dat ook probeert te negeren, last van een kampsyndroom. Trien dient een verzoek in om een rustkuur te mogen volgen in Bennekom. Daar krijgt ze pas in september 1950 toestemming, en geld, voor. Ook een verzetspensioen zit er niet in voor het echtpaar de Haan. Linkse sympathieën zijn een argument om de aanvraag af te wijzen. De Koude oorlog is begonnen.
Wanneer hun kinderen naar Australië emigreren en Bart en Trien hen op willen zoeken, krijgen ze geen visum, zelfs geen toeristenvisum. Uiteindelijk lukt ze dat wel, het echtpaar heeft voor hetere vuren gestaan.
In ‘58 sluiten ze zich aan bij de PSP. Bart wordt alleen lijstduwer want hij heeft in de oorlog met een pistool rondgelopen, weet iedere Hoornaar. Dat is niet echt pacifistisch.
Trien is 94 jaar oud geworden en woonde de laatste jaren in een verzorgingstehuis.
Bart Lankester schreef met deze biografie van zijn stief-oudtante een geschiedenis die we niet op school leren. Geschiedenis die afgedaan wordt als te ‘klein’. Dat is ze niet. ‘Heb erbarmen met de armen’, riep mijn moeder regelmatig. Nooit geweten dat dat uit een gedicht van Trien de Haan komt. Een echt propagandavers, in De Vrouwenkrant uit 1932. Ik leerde mezelf door deze biografie iets beter kennen.
Heb erbarmen met de armen
Verdoemd die t niet verstaat
Te zoeken naar ‘t werkelijke kwaad
Sta op! Gebruik je eigen kop!
Bedel niet en laat niet beed’len
Laat je niet zetten op de straat
Leer zelf te hand’len kameraad!!
Kom vrouwen, aangepakt. De revolutie van socialiste Trien de Haan
Bart Lankester
Prometheus
ISBN 978 90 351 4381 4
Verschenen in oktober 2017
Meer informatie over Trien de Haan tref je aan op deze site.
Bestelinformatie
Koop bij Athenaeum Boekhandel
Bestel hier als paperback bij Athenaeum Boekhandel (€ 24,99)
“Ook een verzetspensioen zit er niet in voor het echtpaar de Haan. Linkse sympathieën zijn een argument om de aanvraag af te wijzen.” Dat is toch pure discriminntie en tegen onze grondwet in/ Zou dit vandaag ook nog kunnen?