Catharine Halkes: ‘Ik verwacht iets groots’

‘Ik wilde een spoor trekken, waarop anderen konden verder gaan,’ aldus Catharine Halkes aan het eind van haar leven. Ze was zelf overtuigd van dat belang van haar spoor en ijverde er dan ook voor dat er een wetenschappelijke biografie over haar geschreven zou worden. Ze had zelf een omvangrijk archief dat ze in 2006 schonk aan het Katholiek Documentatie Centrum in Nijmegen. Ook werd er een Fonds Catharina Halkes in het leven geroepen. Uiteindelijk duurde het nog tot 2010 voor er daadwerkelijk aan de biografie begonnen kon worden. Dat kwam omdat pas toen, één jaar voor haar dood, Tine ervan afzag dat zij het laatste woord zou hebben over wat er precies in de biografie zou komen te staan.

Tine, zoals ze door bijna iedereen genoemd werd, werd in 1920 in Vlaardingen geboren. Ze was de jongste in een gezin met twee andere dochters. Ze kwam uit een goed katholiek, burgerlijk gezin. Haar vader was reder en binnen Vlaardingen nam hij een voorname positie in. Toen Tine negen was overleed hij plotseling aan een embolie.
Tine kon goed leren en wilde dolgraag gaan studeren, maar geld ontbrak en daarom volgde ze een secretaresseopleiding en een Mo-akte Frans. Ook deed ze een cursus handelscorrespondentie en hier ontmoette ze de eerste man in haar leven die enorme invloed zou uitoefenen op haar denken: Louis Rogier. Door hem raakte ze geïnteresseerd in de katholieke liturgie en de rol die leken in de kerk konden spelen. Ook zorgde hij ervoor dat ze na de Tweede Wereldoorlog Nederland ging studeren in Leiden. Hier ontmoette ze de student Theo Govaert, met wie ze in 1950 trouwde. Ze kregen drie kinderen.
Na haar studie stortte ze zich vol overgave in het katholieke leven. Er was bijna geen organisatie te vinden waar zij geen lid van was. En als ze lid werd, was ze meestal in zeer korte tijd ook de voorzitter. Ze was een echte ‘netwerker’ die zich zeer druk maakte over de positie van de vrouw binnen de kerk. Vrouwen moesten zich bewust worden van hun positie en nadenken over de geloofsbeleving en hoe die een nieuwe plek kon krijgen in de katholieke kerk. Tine was een van de weinige getrouwde vrouwen binnen de katholieke kerk die zich hierover bekommerde en dat zorgde ervoor dat zij veel respect verwierf.

Ze werkte in de eerste decennia na de oorlog in een door mannen bezet en zeer conservatief bolwerk. Ze haatte het dat mannen, vanwege hun geslacht, altijd serieus genomen werden en van nature een gezagspositie kregen, waar zij als vrouw nooit de kans voor kreeg.
Vanaf de jaren zestig werkte ze aan de Katholieke Universiteit Nijmegen. Eerst als docent en vanaf 1984 als hoogleraar. Hoewel dat helemaal niet haar bedoeling was, werd ze vanaf de jaren 70 – meegevoerd in de stroom van de tijd – het boegbeeld van de feministische theologie. Ze zag overigens al snel haar kansen en greep de mogelijkheid om op deze wijze haar standpunten naar buiten te brengen met beide handen aan.
Tine Halkes heeft de weg vrij weten te maken voor veel vrouwen na haar. Dat vrij maken van die weg, dat spoor trekken, was voor haar heel belangrijk. Belangrijker dan haar relaties met mensen. De ‘zaak’ ging altijd voor. Ze was zeker iemand die mensen aan zich bond, maar ze kon ook mensen van zich afstoten. De biografen melden in de inleiding dat ‘hoe verder mensen van Tine af stonden, des te gemakkelijker ze bereid waren om te praten en hoe positiever het beeld was dat ze gaven. Zij die dichterbij stonden, waren doorgaans wat ambivalenter’.

De biografie richt zich – vooral – op het werk van Tine. Dat is een te verdedigen keus en het levert een interessant boek op dat vol staat met allerlei weetjes en wederwaardigheden over de tijd waarin Tine leefde en over de positie van de katholieke kerk. Met name de worsteling van die kerk na de oorlog om voeling te houden met de gemeenschap levert boeiend leesvoer op. Het is geen makkelijk geschreven levensbeschrijving, maar doet wel recht aan de vele facetten van Halkes’ leven. Het boek bevat zeer veel illustraties, gelukkig door het binnenwerk heen en niet verzameld in één katern. En natuurlijk bevat het boek een register, een bibliografie en een zeer uitgebreid notenapparaat.
De auteurs, Annelies van Heijst en Marjet Derks hebben een biografie geschreven die zeker de goedkeuring van Tine Halkes zou hebben gekregen.

Catharine Halkes. ‘Ik verwacht iets groots’. Levenswerk van een feministische theologe (1920-2011)
Anneles van Heijst, Marjet Derks
Uitgeverij Vantilt
ISBN 9789460042645
Verschenen in april 2016