Heruitgave biografie Xi: oppervlakkige update is gemiste kans

Op het Europese continent voltrekt zich een verschrikkelijke oorlog. Rusland zal mede als gevolg daarvan nooit meer een wereldmacht zijn. De VS geeft zijn volle steun aan Oekraïne en heeft zich daarmee de onbetwiste leider van de vrije Westerse wereld getoond. De “derde” wereldmacht China probeert ondanks mooie woorden (“eeuwige vriendschap” tussen Xi en Poetin) en economisch voordelen (veel goedkope olie uit Rusland) zoveel mogelijk buiten dit conflict te blijven. China maakt zich op voor een belangrijker tweestrijd, opnieuw met de VS.

De Amerikaanse president Joe Biden maakt wel eens een vergissing (de befaamde Biden-“gaffes”), maar hij heeft er een aantal keren geen twijfel over laten bestaan dat hij Taiwan militair zal verdedigen, mocht China het eiland met geweld willen inlijven. En op 29 juli jongstleden kondigde hij aan dat de VS rechtstreeks uit de strategische reserves wapens gaat geven aan Taiwan, net als het dat doet met Oekraïne. Zoals te verwachten was reageerde China woedend. De VS heeft een strategisch – militair – bondgenootschap gesloten met Japan, Australië, de Filipijnen, Zuid-Korea en Singapore en versterkt zijn militaire aanwezigheid in de Pacific. Ook de VS bereidt zich voor op de belangrijkste confrontatie van de 21^ste eeuw, met China.

China wereldheerser

Het is tegen die achtergrond dat je de heruitgave van de “biografie” van Xi, de heerser van China, moet lezen. Het boek van Ties Dams verscheen in 2018 als De Nieuwe Keizer met als ondertitel Xi Jinping, De Machtigste Man van China. De heruitgave van januari 2023 (met een tweede druk in februari!) als Xi, Het ware verhaal van de man die de toekomst van de wereld in handen heeft, is commercieel goed getimed, maar schiet juist te kort in een fundamenteler analyse van de actuele ontwikkelingen. Natuurlijk kon Dams niet de gebeurtenissen van de laatste zes maanden meenemen in de heruitgave, maar de tendensen in zowel China als de reactie van de VS daarop zijn al jaren duidelijk zichtbaar. De eerste zeven hoofdstukken zijn vrijwel ongewijzigd, zelfs kleine spelfouten zijn niet gecorrigeerd. Vanaf hoofdstuk 8 behandelt Dams de periode na 2018, de tweede termijn van Xi Jinping en vanaf 2022 de unieke derde termijn (waarvoor de grondwet gewijzigd moest worden om Xi president voor het leven te maken) met de ge-update informatie. Toch komt het onvoldoende tot een diepgaande uiteenzetting van de tegenstellingen tussen China en de VS. Van een auteur die verbonden is aan Instituut Clingendael had je meer verwacht.

Boeiende geschiedenis

Die eerste zeven hoofdstukken blijven boeiend: de wording van de communistische staat China onder het despotisch bewind van Mao Zedong. Xi’s vader was een vooraanstaand kameraad van Mao, die zoals zovelen voor en gedurende de Culturele Revolutie in ongenade viel. Zoon Xi Jinping, die tot de elite van de “kroonprinsen” behoorde werd verbannen naar het platteland.  Pas na de restauratie, waarbij de Deng Xiaoping aan de macht kwam, keren vader en zoon Xi terug naar vooraanstaande posities. Zoon Xi moet een lange carrière doormaken als provinciaal bestuurder, waarbij hij zich een even kundig als hardhandig manager toont. Maar vanaf 2008 is Xi Jinping terug in Beijing, waar hij eerst vicepremier wordt en vanaf 2012 president, in 2013 ook partijleider en legerleider. De visie van Xi is vanaf die tijd in vele van zijn toespraken duidelijk: China is een wereldmacht, die in 2049 de leidende hegemonie moet zijn, met Het Hemelse Rijk in zijn volle glorie hersteld, na een eeuw van vernederingen door de Westerse mogendheden. China wordt geleid door één partij, de CCP, die trouw blijft aan de marxistische principes, die geleid wordt door één man, Xi. Dams laat goed zien hoe China onder Xi vanaf 2012 ernaar streeft een dominante wereldmacht te worden. Vanaf 2022, waarbij Xi leider voor het leven wordt, is China veel assertiever.

Naïef

In veel Westerse commentaren kun je lezen dat China nog nooit een land is binnengevallen, geen veroveringsoorlogen voert, etc. Dat is naïef: onder Xi spreekt het land onomwonden uit dat het de nummer één in de wereld wil zijn. Dat kan alleen als Westerse waarden zoals democratie, individualisme, mensenrechten, persvrijheid, neoliberalisme worden geweerd uit China. Dat betekent een totalitaire staat, waaraan alles ondergeschikt is aan de centrale overheid. Wat Xi en zijn kleine groep machthebbers het meeste vrezen, is wanorde. Dat was de angst bij de bestrijding van de Covid-crisis: de complete lockdown riep, met name op het platteland, heftige protesten op. Dat leidde snel tot het opnieuw openstellen van de samenleving. Xi is het meest bevreesd voor afwijkende meningen die een nationaal podium kunnen krijgen. Maar alle dictators moeten het op den duur afleggen tegen het recht een eigen mening te hebben en een eigen leven te leiden. Die democratische en liberale principes moeten verdedigd worden of op zijn minst heel scherp afgegrensd. Dat is wat de VS onder Biden doet: met Poetin en nu ook met Xi. De grens moet duidelijk gesteld worden. Toegeven aan dictators creëert wat de Amerikaanse historicus Tim Snyder in een interview in de Financial Times van 29 juli j.l. een “1938-moment” noemt (): dan is de weg open voor verdere agressie. Het China van Xi heeft zich ten doel gesteld wereldheerschappij te verwerven. Tegenover die macht moeten grenzen gesteld worden.

Ties Dams heeft zijn boek uit 2018 handig geactualiseerd. Met iets meer tijd en moeite had het een betere analyse kunnen worden. Er had ook mee energie gestoken mogen worden in een grondige eindredactie. Dams heeft een moeizame, hokkerige manier van schrijven, met veel losse korte zinnen. Jammer ook dat de nutteloze aanduidingen in de eerste hoofdstukken zijn blijven staan: wat word je wijzer van betitelingen als Apenkoning (Mao), het Mannetje (Deng), de Kruidenierszoon (Hu Jintao), etc. Meer tijd en moeite door de auteur, en een goede eindredacteur bij een nieuwe herziene druk wellicht. Dan verdient zo’n boek ook meer dan het goedkoop uitgegeven paperback-format van de huidige uitgave, met opnieuw een foto-sectie zoals die in de uitgave van 2018 stond.

Xi. Het ware verhaal van de man die de toekomst van de wereld in handen heeft
Ties Dams
Prometheus
ISBN paperback 9789044651959
Verschenen in januari 2023

Bestelinformatie