Door zijn driedelige pak en zijn geaffecteerde en dragende stemgeluid oogde én klonk VVD-bestuurder Molly Geertsema (1918-1991) als een klassieke regent. Hij bleek echter bijzonder benaderbaar en hield er progressieve standpunten op na, bijvoorbeeld over gelijke rechten voor homoseksuelen. Al speelden hierbij waarschijnlijk ook persoonlijke motieven een rol, vermoedt zijn biograaf Klaas Tammes.
Klaas Tammes (1948) was tot 2013 burgemeester van Buren in de Betuwe en schreef na zijn pensionering (burgemeesters)biografieën van Ridder van Rappard en Hans Gruijters. Vorig jaar verscheen van zijn hand een boek over de tien eerste vrouwelijke burgemeesters van Nederland. Nu werkt hij aan een biografie van Willem Jacob (Molly) Geertsema (1918-1991). Geertsema was onder meer burgemeester in Warffum en Wassenaar, VVD-fractievoorzitter in de Tweede Kamer, minister van Binnenlandse Zaken en commissaris van de koningin in Gelderland.
Wat fascineert u aan Geertsema?
‘Hij oogde met zijn geaffecteerde stem en driedelige grijze pak als een regent, maar was in de praktijk heel benaderbaar en zat binnen de VVD juist op de linkerflank. Een interessant contrast. Hij vond de koers onder zijn opvolger Hans Wiegel te conservatief en bleef zijn partij herinneren aan haar liberale principes.
Het was bovendien nooit saai met Geertsema en dat levert mooie anekdotes op. Hij was spraakmakend vanwege zijn boude uitspraken. Zo beweerde hij als president-commissaris van kerncentrale Dodewaard – een van zijn nevenfuncties – dat een griesmeelfabriek gevaarlijker was dan een kerncentrale. Provocerend dronk hij een glas “radioactief” koelwater om zijn punt te onderstrepen.
Een ander voorbeeld: toen het evangelistenechtpaar Lucas en Jenny Goeree in de jaren 80 beweerde dat aids een straf van God voor homo’s was, schreef hij ze een brief waarin hij hen deze ziekte toewenste. Dat veroorzaakte een rel. Hij heeft zich overigens zijn hele politieke carrière sterk gemaakt voor gelijke rechten voor homoseksuelen en was zelfs lid van het COC.’
Zegt dit iets over zijn eigen seksuele geaardheid?
‘Hij ontkende homoseksueel te zijn. Zijn lidmaatschap van het COC was naar eigen zeggen bedoeld als een soort steunbetuiging en moest bijdragen aan een verbreding van de beweging. Maar hij ging onder meer met voormalig VVD’er en Gaykrant hoofdredacteur Henk Krol naar de sauna en zo zijn er meer aanwijzingen die te denken geven. Ook volgens anderen die ik voor het boek sprak, was het een publiek geheim dat hij op mannen viel. Zijn BVD-dossier – dat NRC onlangs aanhaalde in een uitgebreid artikel over Joseph Luns – zou ook aanwijzingen in die richting geven. Ik wacht nog op toestemming om dit in te mogen zien. Geertsema had een homoseksuele zoon, maar die is overleden dus hem kan ik het niet meer vragen. Een zoon die nog wel leeft, wil er weinig over kwijt. Kortom, ik heb aanwijzingen, maar geen bewijzen. Had Geertsema nog geleefd, dan had ik hem hierover graag bevraagd. Nu worstel ik er nog mee hoe ik dit thema in het boek verwerk.’
Behalve voor homorechten maakte Geertsema zich ook sterk voor samenwerking met de PvdA.
‘Hij zag dit als een kans om stappen te zetten op het gebied van homohuwelijk en medisch ethische kwesties als euthanasie en abortus. Hij was voorzitter van het Des Indes-beraad waarin VVD, PvdA en D66 de mogelijkheden van een kabinet zonder het CDA verkenden. Het resultaat, het eerste Paarse kabinet, heeft hij niet meer meegemaakt.’
Geertsema stond bekend om zijn werklust en zou 18 uur per dag werken. Broodje aap of echt waar?
‘Hij was een harde werker en sliep inderdaad maar vier tot vijf uur per nacht. In de jaren 60 combineerde hij het fractievoorzitterschap van de VVD in de Tweede Kamer met het burgemeesterschap van Wassenaar. Partijgenoot Henk Vonhoff was ook zo’n nachtbraker; ze wisten van elkaar dat ze elkaar ’s nachts gerust konden bellen. Na een nachtelijke vergadering in Den Haag ging Geertsema op het Wassenaarse gemeentehuis nog de ambtelijke stukken doornemen. Daar schreef hij dan briefjes bij met opmerkingen en opdrachten voor zijn ambtenaren. De secretaresse kon de volgende ochtend dan een hele stapel briefjes verdelen. Hij regeerde via deze briefjes.’
Een van Geertsema’s bijnamen was ‘de verschrikkelijke schreeuwman’, sprak hij echt zo luid?
‘Toen ik nog burgemeester was, kwam ik wel eens op de kamer van de commissaris van de koningin op het provinciehuis in Arnhem. In de tijd van Geertsema was daar een dubbele deur gemaakt, omdat men op de gang sollicitatiegesprekken en andere vertrouwelijke besprekingen woordelijk kon volgen. Die dubbele deur zat er nog steeds.’
Al een volgende burgemeester op het oog voor een biografie?
‘Ik zit te denken aan Pieter Beelaerts van Blokland. Hij was net als Geertsema zowel burgemeester, minister als commissaris van de koningin.’
Zelf was u ook jarenlang burgemeester. Waarom geen autobiografie?
‘Als burgemeester heb ik een aantal politieke thrillers geschreven, gebaseerd op mijn eigen ervaringen in de gemeentepolitiek. Fictie en schrijven onder pseudoniem gaf me de nodige vrijheid, al had men snel door dat ik de auteur was.
Ik heb mijn hele loopbaan plakboeken bijgehouden met krantenknipsels en dergelijke, dus materiaal genoeg voor een autobiografie. Wie weet… Molly Geertsema zou het me trouwens hebben afgeraden. Zelf schreef hij bewust geen memoires omdat hij vreesde dan te moeten kiezen tussen “de waarheid geweld aandoen of mijn vrienden verliezen.”’
Klaas Tammes’ biografie van Molly Geertsema verschijnt in 2024.
