Heere Heeresma (1932-2011) schreef bestsellers als Een dagje naar het strand (1962) en Han de Wit gaat in ontwikkelingshulp (1972). Voormalig VPRO-programmamaker Anton de Goede kende hem en schrijft nu zijn biografie. ‘Hij was een fantast, een jokkebrok en een boef. Ik ben ondanks dat altijd op hem gesteld gebleven, maar ik zal ook onverbloemd zijn negatieve kanten belichten. Hij is duidelijk tekort geschoten – en niet alleen in de opvoeding van zijn kinderen…’
Anton de Goede (67) houdt kantoor in de openbare bibliotheek van Amsterdam op een steenworp van het Centraal Station en op fietsafstand van zijn huis. Te mooi om waar te zijn, vindt hij zelf. Het komt allemaal door de 26 (zesentwintig!) dozen vol knipsels, doorslagen van brieven en ander archiefmateriaal van Heere Heeresma die nu nog in het Literatuurmuseum in Den Haag staan. Die kreeg De Goede natuurlijk niet zomaar mee naar huis, maar met verscheping naar de bibliotheek had het museum geen moeite.
Zegen en vloek
Al is de biograaf niet van plan de dozen van A tot Z door te ploegen. ‘Ik heb voor de biografie een raamwerk bedacht, met bijvoorbeeld een hoofdstuk over de invloed van de Bijbel op Heeresma’s werk, een hoofdstuk over zijn drankzucht, over de verfilmingen van zijn werk, enzovoort. Per hoofdstuk ga ik in de dozen gericht op zoek naar bronmateriaal.’ Naast die 26 dozen is er nog het uitgebreide oeuvre van Heeresma, inclusief de meer obscure werken die hij onder pseudoniem schreef, waaronder pornografisch werk met weinig verhullende covers en titels als Gelukkige paren. Ook krijgt hij uit binnen- en buitenland mails en brieven toegestuurd van en over zijn hoofdpersoon.
Die enorme berg aan materiaal is zowel een zegen als een vloek, vindt de biograaf. Er is in ieder geval werk aan de winkel want De Goede heeft zich voorgenomen over een jaar zijn manuscript al te voltooien. ‘Ik heb nu twee hoofdstukken in het net geschreven en kan er gelukkig fulltime aan werken nu ik met pensioen ben. Heeresma was van de dunne boeken, dus in zijn geest wil ik van zijn biografie geen dikke pil maken en er moet zowel gelachen als gehuild kunnen worden.’
Tragische lolbroek
Dat laatste moet lukken, gezien de levensgeschiedenis en het karakter van zijn hoofdpersoon. ‘Heeresma werd gezien als een lolbroek en hij kón ook enorm grappig zijn. Maar door zich niet te conformeren aan de literaire codes en eigenlijk aan geen enkele code, gooide hij zijn eigen glazen in. Na de jaren 80 werd hij nauwelijks nog serieus genomen door de literaire kritiek. Ook zijn jeugd kende de nodige tragiek. Als kind in de oorlog zag hij hoe zijn Joodse leeftijdsgenootjes met hun gezinnen werden weggevoerd. Zijn vader, een godsdienstonderwijzer, overleed toen Heere twaalf was. Als oudste van drie zonen moest hij de plek van zijn vader innemen. Zijn broertjes en hij groeiden op voor galg en rad. Een van hen verongelukte op Ibiza, de ander dronk zich kapot. Dat laatste overkwam Heere ook bijna.’
Voorwerk
De Goede heeft Heeresma gekend. Als VPRO-programmamaker interviewde hij hem uitvoerig en hij was betrokken bij diverse uitgaven van en over Heeresma, waaronder Vlieg vogel vlieg met me mee tralala waarin Heeresma’s brieven aan De Goede zijn gebundeld. Ook hielp hij de schrijver indirect met het schrijven van een boek over diens oorlogsherinneringen. ‘Dat boek kwam er aanvankelijk maar niet omdat het zich moeilijk met ironie liet vertellen, zoals hij gewend was. Ik heb toen voorgesteld met hem te gaan wandelen door Amsterdam-Zuid waar hij opgroeide. Tijdens die wandelingen hield ik een microfoon onder zijn neus en kwamen de verhalen los. Dat leidde eerst tot wat hij noemde ‘radiomonologen’, waarna hij Een jongen uit plan Zuid schreef.’
Met al dat voorwerk, lijkt het geen verrassing dat De Goede nu Heeresma’s biografie schrijft. ‘Als Heeresma er niet was geweest, had ik geen biografie geschreven. Ik vind het leuk om te doen, omdat het zo’n rare, fascinerende man is. Toch was ik er aanvankelijk ambivalent over. Ik had al zoveel met en over hem gedaan dat het een beetje voelde als: “Daar heb je De Goede weer met zijn Heeresma’’.’
En de naam is: Heeresma
Een film over de schrijver bracht alles in een stroomversnelling. ‘Documentairemaker John Albert Jansen kwam bij me met het idee voor een film over Heeresma. Ik stribbelde nog wat tegen: hij is dood, hij was niet onze beste naoorlogse schrijver. Op de vraag “waarom nu?” gaf John Albert lachend een eerlijk antwoord: “Ik heb nu geld nodig”.’
Ze gingen samen aan de slag en hij interviewde onder meer familieleden en voormalige uitgevers. Aan het einde van de rit lag er een berg materiaal. Maar tot De Goede’s verbijstering stelde Jansen voor om enkel de gesprekken met Heeresma’s dochter en zoon te gebruiken. Achteraf begrijpt hij die keuze wel want En de naam is: Heeresma is een schrijnend portret geworden met twee zeer uiteenlopende perspectieven: een dochter die uiterst kritisch is over haar vader en een zoon (geboren uit een volgende relatie, toen Heeresma de drank had afgezworen) die hem uitsluitend prijst en navolgt. ‘Bijna een copycat. Dat speelt hij niet, dat is diep doorleefd.’
Fantast
Een mooi resultaat, die film, maar dus ook een berg ongebruikt materiaal. ‘Ik heb de transcripties opgevraagd en heb de Arbeiderspers aangeboden mede op basis hiervan zijn biografie te schrijven. Als ik het niet doe, doet niemand het vrees ik. Er waren mensen met een hekel aan hem, die zagen hem als een fantast, een leugenaar en een oplichter. Ik ben altijd van hem blijven houden, maar ben objectief genoeg om door zijn leugens heen te prikken en zijn uitspraken te checken voor ik ze opschrijf. Ik zal ook onverbloemd zijn negatieve kanten belichten. Hij heeft rampen aangericht en niet alleen in de opvoeding van zijn kinderen…’
Die opvoeding was altijd gericht tegen ‘het systeem’ en tegen de overheid. ‘In de oorlog had Heeresma gezien dat de overheid, de politie je zo maar op transport naar Duitsland kon zetten. Hij heeft bij mijn weten nooit gestemd, maar ik vraag me wel af waar hij in deze tijd van complotdenkers gestaan zou hebben.’
Anton de Goede: ‘Voor de biografie van Heere Heeresma ben ik op zoek naar verhalen over deze markante schrijver. Aarzel niet mij een berichtje te sturen als u over mogelijk interessante informatie beschikt. Postadres is Bogortuin 69, 1019PE Amsterdam, mailen kan naar antonjdegoede@gmail.com
Mijn dank zal groot zijn!’
Anton de Goede’s biografie van Heere Heeresma verschijnt in 2024 bij de Arbeiderspers.
De genoemde film over Heeresma is te zien via deze link.
Voor de biografie van Heere Heeresma ben ik op zoek naar verhalen over deze markante schrijver. Aarzel niet mij een berichtje te sturen als u over mogelijk interessante informatie beschikt. Postadres is Bogortuin 69, 1019PE Amsterdam, mailen kan naar antonjdegoede@gmail.com
Mijn dank zal groot zijn!
Put uit de honderden brieven tellende correspondentie Heeresma-Hazeu. Wij trokken in Den Haag in de jaren ’60 regelmatig samen op, en later was ik zijn uitgever. En vergeet niet te schrijven over de relatie Heere en Faber Heeresma. En lees wat zijn zwager Rudy Cornets de Groot over hem schreef.
Zeker Wim Hazeu, jij was voor Heere Heeresma een sleutelfiguur. Dank voor je nuttige tips en de support!