“’Heit, heit,’ riep Jeen opgewonden.”
De eerste woorden van JEEN van den Berg zetten meteen de toon. Op het Friese platteland roept de vijfjarige Jeen zijn vader en begint er een nieuwe periode in zijn leven. De boerderij moet verkocht worden en vader Halbe wordt arbeider. Een tijd van armoede breekt aan en de latere Elfstedentochtwinnaar leert hoe hij moet doorzetten, doorgaan, overleven. De uitroep van Jeen in het Fries tekent ook het hoge Friese gehalte van de biografie van Jeen van den Berg.
Tot het uiterste
Jeen van den Berg (1928-2014) groeide op in het dorp De Veenhoop, in het midden van Friesland, als tweede zoon van Halbe en Beitske. Het leven was zwaar, maar ook idyllisch. Auteur Mark Hilberts gebruikt volzinnen om de sfeer te beschrijven. “De beklemmende stilte in het gebied, wanneer dichte mist als een zware deken boven het water de wereld betoverde.” Het schaatstalent van Jeen, zoals Hilberts hem steevast noemt, was al snel duidelijk. Hij had niet alleen een indrukwekkende brede slag, maar ook de wil om tot het uiterste te gaan. Op de korte afstand kwam hij er niet aan te pas, maar toen Jeen na de oorlog zijn eerste langebaanwedstrijd won, was de marathonschaatser geboren. Ruim een jaar later, op 10 februari 1947, reed de 19-jarige Jeen op geleende noren zijn eerste Elfstedentocht. Hij finishte als drieëntwintigste, een prestatie die hem een uitnodiging voor de centrale trainingen van de KNSB opleverde. Het fanatisme van Jeen om optimaal te presteren leverde hem talloze overwinningen op, zowel op de langebaan als in wedstrijden op natuurijs. Het hoogtepunt was de overwinning in de Elfstedentocht van 1954. En in de beruchte ‘tocht der tochten’ van 1963 werd hij derde achter winnaar Reinier Paping. Jeen van den Berg deed twee keer tamelijk roemloos mee aan de Olympische Spelen (1956 Cortina d’Ampezzo, Italië en 1960 Squaw Valley, USA).
Tot op late leeftijd bleef Jeen een fanatiek schaatser, voornamelijk op de marathons op de kunstijsbanen. Zijn laatste wedstrijd reed hij op zijn 73-ste, zoals blijkt uit de lange lijst die achter in het boek is opgenomen. Daarnaast was hij jarenlang een bevlogen schaatstrainer, zowel op het hoogste niveau, als bij de jeugd en de amateurs. Zo meedogenloos hij als wedstrijdschaatser was, zo sociaal en menselijk was Jeen als trainer. “Hij was een echte leraar, eerst altijd iets positiefs zeggen en daarna volgde een tip.” Als trainer kreeg Jeen een kleine financiële vergoeding, zeker als bondscoach van de Britse schaatsploeg begin jaren zeventig, maar zijn hele werkleven heeft Jeen van den Berg als onderwijzer voor de klas gestaan. Omdat hij als topschaatser aanzien had en hij gewiekst was, kon hij op zijn school vaak regelen dat hij eerder weg kon om een wedstrijd te schaatsen of te trainen. In de jaren vijftig kreeg hij zelfs een aantal keren onbetaald verlof om met de kernploeg enkele weken mee te gaan op trainingskamp in Noorwegen.
Sociaal bewogen
Niet toevallig staat de biografie van Jeen van den Berg vol met anekdotes. Hij was een zeer drukke man, altijd onderweg, bezig om zichzelf fit te houden om goed voorbereid voor wedstrijden, met name een mogelijke Elfstedentocht te zijn. Daarnaast was hij ook zeer sociaal bewogen, afkomstig uit een socialistisch gezin. Hij had een duidelijke mening over misstanden in zijn Friese omgeving en zette zich in om hieraan iets te doen. Zo opende hij in 1969 in Heerenveen de actie voor Het Gehandicapte Kind. Jeen was een man die veel sprak en zichzelf graag hoorde praten. Als er een microfoon of camera in de buurt was, stond Jeen vooraan, meestal overtuigd van zijn eigen gelijk.
Mister Thialf
In het schaatsen was Jeen een pionier. Niet alleen had hij vaak een nieuwe kijk op gezonde voeding en schaatstechniek, zo zag hij al snel de voordelen van de klapschaats, maar ook was hij zijn tijd vooruit als het ging om sponsoring en het belang van kunstijsbanen. In het boek is niet voor niets een hoofdstuk “Mister Thialf” genoemd. Jeen heeft zich persoonlijk ingezet, ook in de nodige commissies, om de kunstijsbaan in Heerenveen tot stand te brengen. En het marathonschaatsen in Nederland had zonder Jeen van den Berg niet zo’n vlucht genomen. Dat Jeen ook nog echtgenoot en (groot)vader was is bijna een klein mirakel. Toch spreken zijn kinderen en kleinkinderen liefdevol en met warmte over hem.
Mark Hilberts heeft een prestatie geleverd door het intensieve leven van Jeen van den Berg in 272 pagina’s te vatten. Omdat Jeen vaak op de voorgrond trad en dagboeken bijhield, soms ook voor een krant, is er veel te lezen over Jeen. Dat heeft de auteur gedaan, gezien de uitgebreide bronvermelding, en daarnaast heeft hij ruim 50 interviews afgenomen met mensen uit Jeens omgeving. Hier en daar had Hilberts zich kunnen beperken, waardoor het boek iets minder fragmentarisch was geworden. Bijvoorbeeld de minibiografie van schaatsnomade Hans van Helden, met wie Jeen een bijzondere band had, had achterwege kunnen blijven. Maar de prachtige zwart-witfoto’s, die aan het eind van ieder hoofdstuk zijn opgenomen, zijn een verrijking bij de toch al vaak beeldende tekst. Het boek is een aanrader voor wie Jeen van den Berg nog niet kende, hoewel de Fries voor niemand helemaal te doorgronden bleek.
Jeen van den Berg
Mark Hilberts
Uitgeverij Noordboek
ISBN hardcover 9789056159573
Verschenen in september 2022
Bestelinformatie
