Een gedegen werk over Nederlands beroemdste danspaar en over zestig jaar dans in Nederland, dat schreef Astrid van Leeuwen met Levensdans. Van Leeuwen is (dans)journalist, redacteur en schrijver bij onder andere Het Nationale Ballet, Holland Dance Festival, Introdans en Stichting Dansersfonds 1979. Zij sprak met Alexandra Radius en Han Ebbelaar en kreeg toegang tot hun archief. ‘Han en Lex’ spreken in dit boek vrijuit over de grootheden met wie ze hebben gewerkt en over de beproevingen en hoogtepunten uit hun uitzonderlijk lange carrière. Dat levert Van Leeuwen veel meer op dan alleen een beschrijving van het verweven leven van twee mensen die hun dromen en ambities najagen, kansen durven pakken, veel reizen, hard werken, veel van elkaar houden en heel, heel veel dansen.
Han en Lex
Alexandra Radius (3 juli 1942) wordt geboren in een gezin dat door haar moeder met weinig warmte en strakke hand wordt bestierd. Voor Alexandra (Lex) is de dans al vroeg een manier om het leven thuis te ontvluchten. Via Nel Roos, die haar onder haar hoede neemt, komt ze terecht bij Sonia Gaskell, die haar voor twee jaar onder contract neemt. Lex gaat als zestienjarige het huis uit en danst twee jaar bij Sonia Gaskell. In 1959 richt een groep dansers, ontevreden over de chaotische toestanden bij het Nederlands Ballet, een eigen groep op: Het Nederlands Danstheater. Lex wordt erbij gevraagd en ontmoet er Han Ebbelaar, in haar ogen nog een jongetje, met flaporen en grote voeten.
Han Ebbelaar (16 april 1943) wordt geboren in een warm, kinderrijk, katholiek slagersgezin. De zonnige Han is een door iedereen geaccepteerd vrolijk buitenbeentje, met zijn dansjes, pruiken en modieuze kleding. Hij voelt zich meer thuis tussen de balletmeisjes dan op het voetbalveld en zijn bezetenheid en fanatisme zorgen ervoor dat ook hij in 1959 terechtkomt bij Nederlands Danstheater. Lex en Han worden daar als de twee jongste en kleinste dansers op hun 17e door Rudi van Danzig gecast voor zijn debuutchoreografie Nachteiland. Van Danzig noemt zijn Nachteiland ‘een les in liefde’. Niet alleen halen Radius en Ebbelaar er voor het eerst de krant mee, het blijkt ook het ballet dat hen samenbrengt. Al snel zijn ze behalve een danspaar ook een liefdespaar, en in 1963 trouwen ze, 19 en 20 jaar oud.
Hard werken bij het Nederlands Danstheater
Het leven bij het Nederlands Danstheater is even zwaar en gedisciplineerd als betoverend voor Han en Lex. De werkdruk is torenhoog, met 175 voorstellingen per jaar. De optredens in Nederland vinden plaats door het hele land, vaak in feestzalen van cafés, vaak voor een publiek van kinderen dat nog nooit een man in maillot heeft gezien. De dansers helpen mee met het opbouwen en afbreken van de décors. Daarnaast gaat het gezelschap in het buitenland op tournee en wordt er gedanst in Berlijn, Londen, Parijs, New York en Israël. Het is een leven van hard werken, logeren in ranzige pensions, alles voor een habbekrats en nooit rust. Een periode die hen vormt voor het leven. Bij alles wat ze later deden wat hen ooit zwaar viel of tegenzat dachten ze: we hebben het vroeger wel gekker meegemaakt.
Hans van Manen is de grote motor achter het succes van het eerste decennium van het Nederlands Danstheater, en ook achter het succes van het danspaar Han en Lex. Hij schrijft balletten voor hen die worden geprezen om hun vindingrijkheid, originaliteit, muzikaliteit, humor. Ze worden, samen of afzonderlijk, gecast in 31 balletten die Van Manen maakt, bij het Nederlands Danstheater en later bij het Nationale ballet. Hans van Manen wordt bovendien een dierbare en genereuze vriend en mentor, die voor hen kookt, bij wie ze voor het eerst avocado proeven, die het jonge tweetal adviseert op allerlei gebied en hen met kunstenaars en ontwerpers in contact brengt.
Ham & Eggs
In 1968 verandert de sfeer en mentaliteit in Nederland. Er is een groeiende weerstand tegen traditie en een roep om vernieuwing. Het repertoire bij het Danstheater wordt steeds avant-gardistischer, terwijl Lex graag de klassieken wil dansen. Zij en Han tekenen een contract bij het prestigieuze American Ballet Theatre en vertrekken naar New York. Ze dansen er mooie rollen, werken er met grootheden uit de balletwereld en maken internationale tournees en tournees door Amerika. Ook deze tournees leveren, naast wat bescheiden verhalen over glitter en glamour, opnieuw een aaneenschakeling van fraaie anekdotes over zelf soep opwarmen op, hotelkamers onderweg, slapen in hoerenhotels, dansen op betonnen vloeren en keihard werken.
Een schat aan kennis en ervaring rijker keert het koppel in 1970 terug naar Nederland. Op uitnodiging van Rudi van Danzig sluiten ze zich aan bij Het Nationale Ballet, waaraan ze verbonden zullen blijven tot aan het eind van hun carrière. Ze beleven er de gouden jaren van ‘De drie Vans’, Rudi van Danzig, Hans van Manen en Toer van Schaik, die verantwoordelijk zijn voor een artistieke bloeiperiode van het gezelschap. De verscheidenheid van de talenten van het drietal, hun manier van werken en van het repertoire was enorm. De sfeer bij het gezelschap is lange jaren liefdevol, respectvol en constructief. Tussen 1975 en 1980 danst Lex er ook regelmatig met de wereldberoemde Rudolf Nureyev, die haar uitnodigt in New York eveneens met hem te komen dansen, en Han en Lex heeft omgedoopt tot ‘Ham and Eggs’.
Eigen programma’s
Na de nodige feestelijkheden en een groot gala rond hun twintigjarig dansjubileum en Lex triomf als 39-jarige sleeping beauty gaan ze in 1981 op tournee in Puerto Rico met twee sterballerina’s op leeftijd. Han realiseert zich dat ze dit zelf ook kunnen: eigen programma’s uitbrengen naast hun werk voor Het Nationale Ballet. Ze tuigen een eigen bedrijf op en hun eerste programma is zo succesvol dat het acht seizoenen lang wordt gespeeld in Nederland en België. Nog drie eigen programma’s volgen, het tweede ‘Duetten voor ballet en muziek’ brengen ze zelfs naar China, waar toeschouwers huilen omdat ze voor het eerst weer Chopin en Strawinsky horen. In 1989, in hun vierde en laatste eigen programma, danst Radius niet langer met Han als partner. Han is inmiddels adjunct-artistiek directeur van het Nationale ballet. Na zijn afscheidsvoorstelling daar danst hij nog anderhalf jaar met Lex in hun eigen voorstelling Op het lijf geschreven, voor het laatst op 3 mei 1988.
Lex beëindigt haar 33- jarige danscarrière op 20 juni 1990. Ze loopt een paar uur voor de voorstelling, tijdens de laatste repetitie, een blessure op. Terwijl zij haar pijn verbijt en alles klaarlegt voor de zes geplande balletten betaalt Han uit eigen zak de technici om te voorkomen dat ze zullen gaan staken. Publiek en pers, onwetend van wat er allemaal aan de hand is, genieten van Lex die haar afscheidsvoorstelling danst. Een week later vertrekt het paar naar Frankrijk. Na jaren hard werken en de hele wereld over reizen zijn ze nu op één plek, nog altijd 24 uur per dag met plezier in elkaars nabijheid. In plaats van af te trainen verbouwen ze eigenhandig, steen voor steen, het door hen aangeschafte krot. Voor Lex voelt het allemaal als een grote bevrijding. Inmiddels wonen ze in hun derde Franse huis en brengen daar het grootste deel van het jaar door. Tijdens de wintermaanden zijn in Nederland. Ze bezoeken veel theatervoorstellingen en volgen de ontwikkeling van de Nederlandse dans nog altijd op de voet.
Levensdans
Levensdans is een rijk, boordevol, uit zijn voegen barstend boek. Astrid van Leeuwen had geen betere titel kunnen kiezen. Het boek beschrijft niet alleen de levens van Nederlands beroemdste danspaar maar ook de geschiedenis en ontwikkeling van de dans in Nederland en die van het Nationale Danstheater en Het Nationale Ballet in het bijzonder. Radius en Ebbelaar dansten bij beide gezelschappen, waren de muzen van meesterchoreograaf Hans van Manen, dansten met de groten der aarde en stonden op alle wereldpodia. Het boek dat Astrid van Leeuwen over hen schreef laat zich, behalve als een dansbiografie van deze twee mensen, lezen als de geschiedschrijving van meer dan een halve eeuw dans. Bovendien is het boek een wervelende dans in zichzelf. Een boek dat je door de combinatie van gedegen feitenkennis, prikkelende citaten, smakelijke anekdotes en mooie verhalen bijna een beetje duizelig achterlaat wanneer je het gelezen hebt.
Levensdans. Alexandra Radius & Han Ebbelaar
Astrid van Leeuwen
Uitgeverij Brandt
ISBN 9789493095915
Verschenen in november 2022
Bestelinformatie
Bestel als hardcover bij bol.com (€ 27,50)
