Wat ging er om in verzetsvrouw Truus van Lier?

Dit voorjaar verschenen er maar liefst twee boeken over de jonge Utrechtse verzetsvrouw Truus van Lier: een bondig feitenrelaas geschreven door Van Domselaar & Van Diggelen en een uitgebreid biografisch portret waarin auteur Jessica van Geel enige vrijheid neemt voor eigen inkleuring. Leren we Truus van Lier door deze verschillende invalshoeken echt kennen?

Truus van Lier (1921-1943) groeide op in een liberaal Joods milieu in Utrecht. Na het gymnasium in Zeist begon ze aan een rechtenstudie. Kort na de Duitse inval pleegden Joodse familieleden van vaderskant zelfmoord, wat diepe indruk op haar maakte en haar keuze voor het verzet waarschijnlijk mede verklaart. Als student sloot ze zich aan bij de roemruchte verzetsgroep CS-6 en infiltreerde ze in de NSB-jongerenorganisatie. Ze maakte voor het verzet foto’s op militair vliegveld Soesterberg en van Duitse wapentransporten. De verzamelde info gaf ze via een geheime zender door aan Engeland. Als koerierster bracht ze wapens rond en begeleidde Joden naar hun onderduikplek.

Op 3 september 1943 liquideerde ze de Utrechtse politiecommissaris Gerard Kerlen, een fanatieke NSB’er die er streng op toezag dat zijn korps de anti-Joodse maatregelen uitvoerde. Na de aanslag dook Truus onder. Niet veel later werd ze verraden door een jonge Joodse verzetsvrouw die een relatie bleek te hebben met een Duitse officier. Truus werd opgepakt en belandde in concentratiekamp Sachsenhausen, waar ze op 27 oktober 1943 werd gefusilleerd.

Feitelijke reconstructie

De twee over Truus van Lier verschenen boeken verschillen op een aantal belangrijke punten van elkaar.

Truus van Lier. Van schoolmeisje tot verzetsvrouw van Kees van Domselaar en Michiel van Diggelen verscheen oorspronkelijk in 2019 ter gelegenheid van het jubileum van het Christelijk Lyceum Zeist, de school waar Truus van Lier op zat en waar beide auteurs doceerden. In de onlangs verschenen aangevulde en herziene editie is die oorsprong nog steeds terug te vinden: de auteurs besteden relatief veel aandacht aan Truus’ middelbare schooltijd. Echt veel waar voor je geld (€ 17,50) biedt het vlot geschreven boekje niet. Als je de bijlagen en afbeeldingen weglaat, houd je amper een half boekenweekgeschenk over. De op zich interessante afbeeldingen in het boek (foto’s, documenten, brieven) zijn zo klein afgedrukt dat de tekst in de meeste gevallen onleesbaar is. Inhoudelijk biedt het boek niet veel meer dan een feitelijke reconstructie.

Vrijheid

Dan boek nummer 2: Truus van Lier. Het leven van een verzetsvrouw. Jessica van Geel stuitte op Truus van Lier tijdens haar onderzoek voor haar boek I love you, Rietveld, over Truus Schröder, de geliefde van architect Gerrit Rietveld. Schröder schreef in brieven over Truus van Lier, haar buurmeisje, die ze aanduidde als ‘het meisje met de vergeet-me-niet-ogen’. Van Geel wil met haar boek over Truus van Lier de onderbelichte rol van vrouwen in het verzet herstellen, schrijft ze in het voorwoord. Hierbij permitteert ze zich enige vrijheid door Truus en anderen dialogen en gedachten toe te schrijven.

Opmerkelijk genoeg moet ik na lezing constateren dat ze van die vrijheid eerder te weinig dan te veel gebruik heeft gemaakt. Dat mag deels als een compliment voor de auteur worden opgevat. De vrijheid die Van Geel zichzelf toestond, heeft namelijk niet geleid tot luiheid. Integendeel: ze heeft veel meer bronnen gevonden én gebruikt dan Van Domselaar & Van Diggelen. Aan de hand hiervan schetst ze een uitvoerig en treffend beeld van de oorlog en de bezetting (Duitse inval, anti-Joodse maatregelen, Februaristaking) en van de organisatie van het verzet. Geoefende Tweede Wereldoorlog-lezers zullen weinig nieuws aantreffen, maar toch is deze informatie van belang omdat het de context schetst waarbinnen Van Lier haar verzetsdaden pleegde. Van Geels boek leest als een roman, al haalt de auteur zelf de vaart er helaas uit door haar boek op te knippen in zo’n 85 (!) hoofdstukken, waarvan sommige niet langer zijn dan een halve bladzijde.

Omtrekkende beweging

Als lezer wil je weten wat er in Truus’ hoofd omging toen ze de opdracht om Gerard Kerlen om te leggen, aannam. ‘Noem me roekeloos, maar ik geloof in het goede van de mens en ben bereid ervoor te moorden,’ laat Van Geel haar hoofdpersoon zeggen als aan de leden van haar verzetsgroep wordt gevraagd wie er bereid is tot het uiterste te gaan. Ze wil het recht herstellen, maakt Van Geel duidelijk. ‘Als je niets doet, gaat het niet voorbij. Het wordt enkel erger.’

Heel veel meer komen we niet te weten over Truus’ – wellicht tegenstrijdige? – gedachten. Nog kariger wordt de moordaanslag zelf beschreven. Niets lezen we over wat er in haar hoofd omgaat voor, tijdens en na de liquidatie. Hierdoor leest het boek toch een beetje als een 300 pagina lange omtrekkende beweging, waardoor we alles en iedereen rond Truus van Lier leren kennen, maar haar eigen gedachten, overwegingen en karakter grotendeels in nevelen gehuld blijven.

Zin

Het verhaal van Truus van Lier roept interessante vragen op. Hoe zinvol is het verzet eigenlijk geweest? Heeft het de bezetter echt in de wielen gereden of de bevrijding bespoedigd? Heeft het levens gered of juist gekost, vanwege de represailles door de bezetter? Truus van Lier draaide de discussie liever om volgens Van Geel.

Wat als we níéts doen? Wat als we slechts toekijken hoe de Duitsers het onrecht recht redeneren? Wat als we Joden laten wegvoeren zonder in te grijpen? Haar antwoord: Wanneer we niets doen laten we de Duitsers hun gang gaan. Het kwaad gaat dan gewoon door.

En die tien onschuldige Nederlanders die als represaillemaatregel worden gefusilleerd?

Denk aan de mensen die we zouden kunnen redden, zegt Truus. Die tien onschuldige Nederlanders schieten de Duitsers sowieso dood.

Bestelinformatie