Wij willen hier geen avonturiers – de vele levens van Ernst-August Kaerger

Wij willen hier geen avonturiers – de vele levens van Ernst-August Kaerger is in de eerste plaats een familiekroniek. De schrijver, Elco Lenstra, in het dagelijks leven uitgever bij Hollands Diep, heeft vier jaar lang onderzoek gedaan naar zijn Duitse voorouders van moeders kant. Aanleiding was het overlijden van grootmoeder Kaerger, waarna Lenstra een aantal dozen vol documenten in handen kreeg, die waren meeverhuisd naar Nederland.

Het materiaal in de dozen bleek voornamelijk betrekking te hebben op zijn overgrootvader, Ernst-August Kaerger (1879-1955), geboren in Züllichau als zoon van een sigarenfabrikant. Diens geboortejaar 1879 valt in de economisch welvarende jaren van de Duitse Gründerzeit, en als er niets gebeurd was, zou deze dorpsjongen gewoon bakker geworden zijn. Maar zoals we weten is er de afgelopen 150 jaar van alles gebeurd. Ernst-August Kaerger werd arts, chirurg en militair, belandde in het woestijnzand van de Duitse kolonie Namibië, in de Chinees-Duitse enclave Tsingtao, in de met bloed doortrokken modder van de Vlaamse loopgraven, waarna hij zichzelf en zijn gezin probeerde te redden tijdens de alles vernietigende Tweede Wereldoorlog. Kortom: we hebben hier te doen met een leven, aan de hand waarvan een kleine eeuw Midden-Europese geschiedenis valt te vertellen. Twee wereldoorlogen later staat er niet veel meer op zijn plek. Het geboortedorp Züllichau ligt nu in Polen en heet Sulechów.

Wij willen hier geen avonturiers is behalve een familiekroniek ook een fragmentarisch geschiedenisboek. Over de Duitse kolonisatie van Namibië en de strijd tegen de plaatselijke Herero, door Lenstra de eerste genocide van de twintigste eeuw genoemd, en over de vestiging van een Duitse kolonie in Tsingtao in de Chinese provincie Shandong lezen we in Nederland niet zo vaak. De twee levens van de hoofdpersoon die zich hier afspelen leveren de meest interessante passages op van het boek. De verschrikkingen van de Europese wereldoorlogen zijn bekend, hoewel persoonlijke geschiedenissen als deze er altijd weer inhakken, zeker nu de verwoesting van mensenlevens in Oekraïne het dagelijkse nieuws bepalen.

Na de Eerste Wereldoorlog kocht Kaerger een landgoed en begon hij een goed lopende privékliniek in de buurt van Kiel. Hij beschikte over een uitgebreid netwerk, waaronder in de jaren ’30 uiteraard veel nazi-kopstukken. In die kringen was hij verdacht omdat hij zich bij de Orde der Vrijmetselaren had aangesloten. In hoeverre hij zich committeerde aan het nieuwe regime blijft de schrijver en de lezer onduidelijk. Dat hij net als miljoenen Duitsers een hoge prijs betaalde voor de misdadige oorlog, wordt uit het boek wel duidelijk.

Kaerger was een conservatieve, trotse Pruis, een hardwerkende, intelligente, avontuurlijke en soms een beetje dwarse figuur, die door de woelige baren van de geschiedenis wordt voortgedreven en hooguit kan proberen het lot een beetje bij te sturen. Het motto van het boek, geleverd door Otto von Bismarck is dan ook zeer toepasselijk: ‘Der Mensch kann den Strom der Zeit nicht schaffen und nicht lenken, er kann nur darauf hinfahren und steuern‘. Maar juist vanwege deze wisselvalligheden krijgt het boek iets onrustigs: het wereldgebeuren is weliswaar prominent aanwezig, maar het is vooral het particuliere leven van de hoofdrolspeler dat de aandacht krijgt. De gebeurtenissen zijn soms interessant, soms ook niet, soms zelfs irrelevant, en iets na de helft worden vooral de kinderen van Ernst-August gevolgd. De documenten waarop Elco Lenstra zich baseert zijn voornamelijk officiële documenten zoals integraal geciteerde getuigschriften, waardoor we niet echt nader komen tot de man. Net als de schrijver moeten we proberen ons een voorstelling te maken van hoe Ernst-August een en ander heeft ondergaan.

Wij willen hier geen avonturiers is geen biografie, in die zin dat we de figuur van Kaerger niet leren kennen. Het is een relaas van de gebeurtenissen die hem zijn overkomen. Die zijn overigens interessant genoeg.

Wij willen hier geen avonturiers – de vele levens van Ernst-August Kaerger
Elco lenstra
Thomas Rap
ISBN 9789400409019
Verschenen in januari 2022

Bestelinformatie