‘They aimed for fame,’ zei Marcel Duchamp over zijn oudere broers. ‘I had no aim. I just wanted to be left alone to do what I liked.’ Wat deed hij dan het liefst? Duchamp tekende een snorretje boven de glimlach van de Mona Lisa of signeerde een urinoir. Hij zette een fietswiel op een kruk en noemde het Roue de bicyclette, wat letterlijk vertaald ‘fietswiel’ betekent. Het ging hem om la beauté de l’indifférence, de schoonheid van de onverschilligheid. Met Duchamp kun je lachen.
Marcel Duchamp, geboren op 28 juli 1887 in het Normandische Blainville-Crevon, groeide op in een artistiek gezin. In 1904 volgde hij zijn broers naar Parijs, ook al zag de Ecole des Beaux-Arts het niet in hem zitten. Jacques Villon en Raymond Duchamp-Villon scheelden respectievelijk twaalf en tien jaar van hem in leeftijd. Zij timmerden als groupe de Puteaux ambitieus aan de weg, waarin zij het kubisme hartstochtelijk omarmden. In 1912 keerde Marcel die groep de rug toe, nadat zijn bijdrage aan de tentoonstelling van de Salon des Indépendants in Parijs, Nu descendant un escalier n°2, verwijderd werd. Hij zou zich nooit meer aan een stroming committeren. Een jaar later lag New York aan zijn voeten, want de Armory Show stelde het werk wel ten toon. De Amerikaanse pers vond Nu descendant un escalier n°2 hilarisch en haalde Duchamp binnen als een held van de moderne tijd. Amerika hield van Duchamp en Duchamp hield van Amerika. Kunstmecenassen als Walter en Louise Arensberg kochten het grootste deel van zijn collectie. In 1942 vestigde hij zich in Greenwich Village en in 1955 verwierf hij het Amerikaanse staatsburgerschap. Duchamp liet zich voorstaan op zijn luiheid en verdeed zijn tijd vooral met schaken, want op artistiek gebied had hij volgens eigen zeggen alles gezegd wat hij te zeggen had. Terwijl Jacques en Raymond in de annalen van de kunstgeschiedenis werden bijgeschreven als bruggenbouwers tussen Cézanne en Picasso, streek de jongere broer met de eer van werkelijke vernieuwer. Lieden als John Cage, Merce Cunningham en Robert Rauschenberg achtten zich publiekelijk schatplichtig aan hem.
Calvin Tomkins schreef twee boeken over Marcel Duchamp, The World of Marcel Duchamp uit 1966 en Duchamp. A Biography uit 1996. Hij beschreef daarin Duchamp als een gekrenkt kunstenaar, wiens ontluistering van de moderne kunst ondermeer is terug te voeren op het vrij banale feit dat hij als jongeling door de Ecole des Beaux-Arts werd afgewezen. Tomkins, journalist van The New Yorker, interviewde Duchamp in 1964 tijdens een aantal intensieve sessies. Die interviews zijn nu integraal verschenen als Marcel Duchamp: The Afternoon Interviews. Duchamp had toen net de laatste hand gelegd aan Étant donnés: 1° la chute d’eau / 2° le gaz d’éclairage, zijn laatste opstelling. Ondanks zijn vroegtijdig aangezegde pensioen had hij daaraan sinds 1945 onafgebroken gewerkt. Een caleidoscopische compositie. Het naakte vrouwenlichaam zonder hoofd reminisceert onmiskenbaar aan L’Origine du monde van Gustave Courbet, al heeft de weelderige bos schaamhaar plaatsgemaakt voor een kaalgeschoren vrouwenschoot, alsof Duchamp het pornografische schoonheidsideaal van de lolita voorzag. Dat geldt ook voor het voyeurisme, de rol van peeping tom die de toeschouwer moet aannemen, wil hij het tafereel aanschouwen. Hij ziet zich geplaatst voor een massieve houten deur en wordt gedwongen door het gat van een muur te kijken. De waterval en het gaslicht verwijzen wellicht naar dat eerder afgewezen werk, Nu descendant un escalier n°2. De attributen roepen, aldus Tomkins, het Parijs van het fin-de-siècle op, dat zijn moderne appartementen aanprees met Eau & gaz tous les etages, gas en licht op alle etages. De minnaars mochten rekenden op de gemakken van het leven: ‘Given 1st the waterfall, 2nd the lighting gas.’ Zo mooi kan heimwee zijn.
Marcel Duchamp. The Afternoon Interviews
Calvin Tomkins
Uitgeverij Badlands Unlimited
ISBN 9781936440399
Verschenen februari 2013
Bestelinformatie
Koop bij Athenaeum Boekhandel
Bestel hier als paperback bij Athenaeum Boekhandel (€ 19,50)
