Anne Boleyn was een slecht mens. Ze ging met Jan en Alleman naar bed, zelfs met haar eigen broer, die overigens homoseksueel was, en heeft de eerste vrouw van Hendrik VIII, de godvrezende Catharine van Aragon, hoogstpersoonlijk vergiftigd. Nou ja, niet hoogstpersoonlijk, daar had ze haar hofdames voor. Thomas More, de goedheid zelve, maakte ze het leven ook zuur. Zijn verzet tegen het huwelijk van de koning met de concubine heeft hem ten slotte de kop gekost. Ze had elf vingers en een moedervlek op haar linker borst die er uit zag als een derde tepel, wat je te denken geeft. Zulke lichamelijke gebreken duiden veelal op een pact met de duivel. Niettemin stelde haar adembenemende schoonheid Boleyn in staat de willoze mannen aan het Hof van Tudor stuk voor stuk te verleiden, onder wie Hendrik VIII zelve natuurlijk.
Susan Bordo is in The Creation of Anne Boleyn vooral geinteresseerd in het gemak waarmee deze gemeenplaatsen in biografieën en de populaire cultuur zijn overgenomen. Wat zeggen zulke stereotypen over het thema van de Verdorven Vrouw door de eeuwen heen? Boleyn werd door tijdgenoten niet bepaald omschreven als uitzonderlijk mooi. John Barlow, haar meest fervente medestander aan het hof, vond haar ‘not one of the handsomest women in the world’; de Venetiaanse diplomaat Francesco Sanuto knapte vooral af op haar kleine boezem (die door brave Hendrik in zijn liefdesbrieven juist geprezen werd; hij hield van haar ‘duckies’, deelde hij Boleyn mee). Het ravenzwarte haar, wat eveneens duidt op een innig verbond met Satan, behoeft nuancering: Anne Boleyn was hoogstwaarschijnlijk een roodharige – niet een vuurtoren, zoals dochter Elisabeth, maar tegen het kastanjebruinrood aan. Overigens sprak dat ook niet in haar voordeel, want roodharigen – dat is bekend – waren tijdens de menstruatie verwekt en hielden daar een levenslange preoccupatie met hekserij aan over. In ieder geval beantwoordde Anne Boleyn geenszins aan het schoonheidsideaal van de blondine (want gentlemen prefered blondes ten tijde van de Tudors), zodat het wel mee zou zijn gevallen met haar onweerstaanbare sex-appeal.
Bordo reconstrueert nauwgezet hoe de katholieke propaganda van Anne Boleyn een wicked woman maakte – Boleyn representeerde immers het opkomend protestantisme aan het hof – en hoe de gemeenplaatsen in die tabloids avant la lettre in de loop der tijd een andere invulling kregen. Haar boodschap is duidelijk: eerst was er de karaktermoord, toen pas het schavot. Boleyn groeide uit tot een symbool van de vrouwelijke ambitie en verleidingskunst, karaktereigenschappen die pas door het hedendaagse feminisme als positief worden ervaren. De rehabilitatie van Anne Boleyn is aanstaande.
The Creation of Anne Boleyn. A New Look at England’s Most Notorious Queen
Susan Bordo
Uitgeverij Houghton Mifflin Harcourt
ISBN 0547328184
Verschenen april 2013
Enige nuancering: was ze niet bloedmooi, ze was zeker ook niet onknap. We weten hoe Hendrik regeerde op een vrouw wanneer hij die niet knap vond. Bovendien maakte Anne zich mooi: ze gaf om haar uiterlijk, verzorgde zich, was zeer levendig en gevat. “not made of ordinary clay” zei Hendrik bewonderend. Maar dat was voor hij doorhad dat deze vrouw van de wereld, met ervaring aan het Oostenrijkse en Franse hof, hem gewoon overklaste.