Wanneer we het hebben over het Vaticaan en de Holocaust gaat het meestal over de controversiële houding van paus Pius XII tijdens de Tweede Wereldoorlog. Zijn voorganger Pius XI krijgt minder aandacht. Toch was het deze Pius die tijdens zijn pontificaat vrij krachtdadig en ondubbelzinnig de opkomst van het fascisme en nationaalsocialisme veroordeeld heeft. Hij deed dat in een periode waarin menig wereldleider nog bij de bevriende staatshoofden in Berlijn en Rome op theevisite ging. Peter Eisner, voormalig correspondent van The Washington Post, schreef een biografie van de vergeten paus: The Pope’s Last Crusade. Het werd ook een boek over zijn zijn bondgenoot in het Vaticaan, John LaFarge.
Pius XI en het antifascisme
Pius XI sprak zich in diverse encyclieken, redevoeringen, brieven en audiënties uit tegen racisme, militarisme en de leiderschapscultus van het fascisme. Hij zocht steun bij John LaFarge. De Amerikaanse Jezuïetenpriester had net een boek gepubliceerd, Interracial Justice. Daarin stelde hij de positie van Afro-Amerikanen in de Verenigde Staten aan de kaak en fileerde hij theorieën over de superioriteit van het blanke ras. (25 jaar later nam LaFarge deel aan de Mars naar Washington). Pius XI herkende in La Farge een zielsverwant en beschouwde de ideeën die LaFarge in Interracial Justice had ontvouwd als universeel.
De paus, op dat moment al doodziek, gaf LaFarge in juni 1938 de opdracht een encycliek voor te bereiden waarin racisme in het algemeen en antisemitisme in het bijzonder veroordeeld werd. Daarnaast bereidde hij een convocatie van de Italiaanse bisschoppen voor. Die moest de relaties tussen de Italiaanse staat en het Vaticaan reguleren. Pius XI overwoog Mussolini en Hitler te excommuniceren.
In het najaar van 1938 leverde LaFarge zijn huiswerk in bij Wlodimir Lédochowski, generaal-overste van de Jezuietenorde in Rome, en een rabiate anticommunist en antisemiet. Lédochowski borg het concept onderin de pauselijke bureaula op. Hij hoopte dat Pius XI zou overlijden voordat hij de Italiaanse bisschoppen kon toespreken. De appeaser,kardinaal Eugenio Pacelli , steunde hem daarbij. Zij vonden de antifascistische opstelling van Pius XI te rechtlijnig, zagen een grotere dreiging in het bolsjewisme van de Sovjet-Unie en waren bevreesd voor de positie van de katholieke kerk in Duitsland en Italië. Op 10 februari 1939 stierf Pius XI, een dag voordat de ontmoeting met de Italiaanse bisschoppen zou plaatsvinden. Zijn beste vriend en vertrouweling, kardinaal Eugene Tisserant, noteerde in zijn dagboek dat de paus vermoord was.
Eugenio Pacelli volgde paus Pius XI op. Ook hij koos voor de naam van Pius, als eerbetoon aan zijn voorganger.
The Pope’s Last Crusade LP: How an American Jesuit Helped Pope Pius XI’s Campaign to Stop Hitler
Peter Eisner
Uitgeverij Harperluxe
ISBN 006222297X
Verschenen maart 2013
Bestelinformatie
Bestel hier als paperback bij bol.com (€ 15,28)
Bestel hier als ebook bij bol.com (€ 11,48)
