Warren Harding. Eerherstel voor vergeten en verguisde president

Gechanteerd door zijn minnares ziet Warren Harding (1865-1923) er in 1916 vanaf zich kandidaat te stellen voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen, die hij zeker gewonnen zou hebben. Die beslissing heeft, zo stelt de auteur van zijn biografie De verliefde president. Hoe Warren Harding de roaring twenties begon, Willem Meiners (Amsterdam, 1949), de wereldgeschiedenis een ander aanzien gegeven. Als Harding dat bewuste epistel, geschreven op 17 mei van dat jaar, niet verstuurd had was er, zo redeneert de auteur, met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid geen Tweede Wereldoorlog geweest. ,,Dat zeg ik met een gevoel van stelligheid. Ik kan het niet bewijzen maar ik denk dat Hitler dan geen kans zou hebben gehad.’’

Wie was deze ‘vergeten’ Warren Harding? En hoe komt het dat hij is verworden tot een voetnoot in de geschiedenisboeken, mocht hij er al in worden vermeld? Warren Gamaliel Harding was 29 maanden de machtigste man van de Verenigde Staten en volgens Meiners, één van de meest onderschatte presidenten. Tijd voor eerherstel.

De biografie is af. In een paar maanden tijd geschreven. De interesse was er veel eerder. Al dertig jaar lang verzamelt Meiners informatie over Harding. Tijdens een bezoek, begin jaren negentig aan diens huis in Marion, Ohio struikelde de auteur bijna over een pilaartje in de tuin. Daarop las hij de tekst: Ask not what your country can do for you – ask what you can do for your country, de woorden die we allemaal kennen van John F. Kennedy. ,,Dat bleken niet zijn woorden te zijn maar die van Warren Harding. Dat vond ik een fascinerend gegeven. Waarom weten we dat niet? Waarom heeft niemand het daar over? Daarmee had ik de fascinatie te pakken voor Warren Harding en die is nooit meer weggegaan.’’

De hoofdstukken beginnen vrijwel allemaal met een citaat. Een bewuste keuze van de auteur, die aangeeft dat zijn boek goeddeels door de hoofdpersoon zelf geschreven is. ,,Het verschil tussen boeken die in de loop van honderd jaar over Harding geschreven zijn en deze biografie is, dat ik hem zelf aan het woord laat. Het boek staat bol van zijn uitspraken en laat ik dat dan ook maar aangeven door elk hoofdstuk als zodanig te benoemen. Ik selecteer de citaten, zet ze in context en voeg kritische noten toe.’’

Uitspraken waren er volop te vinden. Meiners spitte onder meer 35 jaargangen van de Marion Star door, de krant die toen nog verscheen onder de naam Marion Daily Star. Dat is volgens de auteur maar door weinig historici gedaan. ,,Dan heb je het over 35 jaar krantenleggers, dat zijn zo’n 11.000 kranten.’’ De jonge Harding kocht de krant in 1884 en werd hoofdredacteur. ,,Qua oplage stelde de Marion Daily Star weinig voor, nog geen 5000 abonnees. Toch wist Harding te bewerkstelligen dat hij aanhoudend in alle grote kranten werd geciteerd.’’ Daarnaast las Meiners de 106 liefdesbrieven die hij schreef aan zijn minnares Carrie Fulton Phillips en pas sinds kort openbaar zijn.

Die bevestigden het beeld dat Meiners al had, namelijk dat Warren Harding door historici niet altijd eerlijk beoordeeld is. Sterker nog, hij vindt dat zijn hoofdpersoon één van de meest onderschatte presidenten van de Verenigde Staten is. De feiten lagen er volgens de auteur al veel langer. ,,Niemand nam echter de moeite om ze te zien. Ik moet de eerste persoon nog spreken, die niet eerst, zodra ik zeg dat ik een boek geschreven heb over Warren Harding, is gaan googlen om uit te zoeken wie die man eigenlijk was. En die als ze dat deden, allemaal tot dezelfde conclusie kwamen, namelijk dat het een hele rare kwast was: een slechte president, een dronkelap, een gokker, vrouwen, buitenechtelijke kinderen, schandalen en het hoofd van de meest corrupte regering uit de geschiedenis van Amerika. Pas in het begin van de jaren negentig verscheen een boek van een historicus Robert Ferrell die kanttekeningen zette hij het beeld dat er van hem bestond.’’

Periode van vooruitgang

Door de research naar Harding kreeg Meiners tevens een veel completer beeld van het Amerika tussen pakweg 1870 tot 1920. ,,Dan ontdek je pas hoeveel je mist aan details over het land, waar ik sinds 1991 woon en werk. Het was een periode van vooruitgang. Het land had net een Burgeroorlog achter de rug, de slavernij was opgeheven, er ontstond een explosie van economische activiteit, de ene uitvinding volgt de andere op. Amerika automatiseerde. Daarnaast gingen de grenzen van het land wagenwijd open. Er kwamen, in minder dan geen tijd, tussen de 30 en 50 miljoen emigranten binnen. Allemaal tot op het bot gemotiveerde mensen met een ondernemende geest, die bereid waren de handen uit de mouwen te steken.’’

Tegen dat decor, het bruisende, rusteloze Amerika deed Warren Harding zijn werk als hoofdredacteur van The Marion Daily Star . ,,Harding leefde in een dorp dat op een kruispunt van vijf spoorwegen lag. Dat zijn van die details die meer inzicht geven. Vanwaar hij woonde kon hij letterlijk heel Amerika bereizen en dat deed hij ook. Hij snapte als geen ander hoe een infrastructuur van wegen, transport en logistiek eruit moest zien.’’

Geen afstand van lynchpartijen

Harding laat zich als jonge hoofdredacteur, onder meer uit over de onrust, die met name aan het einde van de slavernij ontstond. Zwarte mensen hadden dan wel rechten maar werden nog steeds buitengewoon onrechtvaardig behandeld en soms zelfs zonder enige vorm van proces opgehangen. ,,Harding nam geen afstand van die lynchpartijen. Hij vond wel dat het niet deugde maar kon zich situaties voorstellen waarin deze versnelde uitvoering van de doodstraf geen kwaad kon. Moet je je voorstellen dat je dat vandaag zou zeggen. De jonge Harding is rond die tijd – de late jaren tachtig – nog onbekookt, rauw, rafelig en nog niet helemaal droog achter de oren.’’

Dan komt hij in de politiek terecht en uiteindelijk schopt hij het tot president. Een van zijn eerste officiële optredens vindt plaats in Hoboken, waar een schip aan land komt met 5000 lijkkisten, met soldaten uit de Eerste Wereldoorlog. ,,Hij is vreselijk ontdaan door die enormiteit van die 5000 lijken. Tevens realiseert hij zich dat in die kisten ook honderden zwarte soldaten lagen, die allemaal Amerika waren gaan verdedigen in het (verre) buitenland. Dat was een eye-opener voor hem. Vervolgens eist hij in de allereerste State of the Union, van het Congres, dat er een anti-lynchwet komt. Daarna ging hij naar Birmingham, Alabama, waar hij blank Alabama de les las. Hij sprak de menigte toe die op een groot grasveld stond, zwart en blank gescheiden door een hek. En hoe… Hij zei letterlijk: ‘If you wanna hear that or not’, en pleitte er voor gelijke rechten voor zwarte burgers. In eerste instantie werd hij toegejuicht door de blanke aanwezigen maar gaandeweg zijn speech werden die stiller en klonk er aan de andere kant van het hek gejuich. Dat vind ik tekenend voor de man, dat hij op zijn eerdere mening terugkwam. Een plattelandsjongen, die net zo goed de ideale huisdokter of hoofdonderwijzer had kunnen worden. Zijn blik was in die begintijd beperkt maar uiteindelijk bepaalde hij deels de nationale en internationale discussie. Hij maakte het zich met vallen en opstaan allemaal eigen, paste zijn eerder gevormde meningen aan en werd een fatsoenlijke, beschaafde man, iemand die we graag als president zouden willen. Dat is bewonderenswaardig.’’

Beeldvorming

Hoe kan het nou toch, dat dat zo uit de hand gelopen is met de beeldvorming rond Harding? Dat niemand daar correcties in heeft aangebracht? Meiners heeft er wel een verklaring voor. ,,Maar of die bevredigend is, dat weet ik niet. Harding heeft maar kort geleefd. Hij stierf al in augustus 1923 aan een hartaanval. Na de Eerste Wereldoorlog ontstond een fantastisch herstel maar binnen een paar jaar was er een grote depressie. Daarna volgde de Tweede Wereldoorlog en door die ingrijpende gebeurtenis, verdween het zicht op wat er in de jaren twintig gebeurde achter een dikke mist. Niemand herinnerde zich meer in detail, wat er voor die tijd was gebeurd. Harding had ook niet meer de mogelijkheid om besluiten die zijn opvolgers Calvin Coolidge en Herbert Hoover namen te keren. Die stonden allebei, in tegenstelling tot hem, op grote afstand van de economie en de sociale partners in de samenleving. Dan is er nog zijn nominatie voor de Nobelprijs voor de Vrede, die hij zou krijgen voor zijn bijdrage aan de ontwapening. Als hij drie maanden langer had geleefd, had hij die ontvangen. Dat had toch wel iets betekend voor zijn reputatie. Het heeft mede bepaald dat zijn naam niet in het collectieve geheugen is blijven hangen.’’

Cruciale brief

Meiners is er van overtuigd dat de bewuste brief van 17 mei 1916 cruciaal is geweest voor het verdere verloop van de geschiedenis. Dat is ook de reden waarom het boek er mee begint. Het is het antwoord van Harding op een schrijven van zijn minnares, dat niet bewaard is gebleven. Zij eiste dat hij zich niet kandidaat zou stellen voor het presidentschap. Anders zou ze zijn brieven openbaar maken. ,,Dat zou het einde hebben betekend van zijn politieke carrière en onder die druk zag hij er van af. Dat is nu zo’n toevalligheid, waarvan de wereldgeschiedenis aan elkaar hangt. Hij zou namelijk bijna zeker tot president zijn gekozen en niet pas vier jaar later. Dat zou enorme consequenties hebben gehad. Amerika was hoe dan ook in de Eerste Wereldoorlog terecht gekomen omdat ze werden aangevallen op zee maar ik weet niet of Harding wel naar Parijs zou zijn gegaan om te gaan onderhandelen. Misschien zou hij alleen zijn deskundigen hebben gestuurd.

Vast staat wèl dat hij Duitsland niet helemaal door het moeras had willen trekken, waardoor die giftige ondergrond werd gecreëerd waarop Hitler tot grote bloei kwam. Die vruchtbare voedingsbodem, die Adolf Hitler en zijn beweging vleugels gaf, waren mede te danken aan de opstelling van Woodrow Wilson. Harding zou dat, als hij in 1916 verkozen was tot president, totaal anders hebben aangepakt. Hij was er namelijk een voorstander van de herstelbetalingen van Duitsland drastisch te verminderen. Hij zag van meet af aan dat dat een gevaar kon opleveren. Er woonden veel Duitse eerste- en tweedegeneratie immigranten in zijn staat Ohio. Die vonden dat de Kaiser moest worden gestraft, maar niet dat Duitsland tot op het bot moest worden gekleineerd. Dat droeg bij aan Hardings visie. Europa had evengoed puin moeten ruimen, er was inflatie geweest en werkloosheid, maar wat vermoedelijk níét zou zijn uitgebroken, was een nieuwe wereldoorlog. Geen bombardementen, geen Jodenvervolging, geen concentratiekampen. Zo ver reikten de gevolgen van Warren Hardings capitulatie. Kortom: was de man maar niet gezwicht voor de chantage van zijn buurvrouw.’’

Hij liet Amerika herademen

De president was mateloos populair. Toen Harding overleed en zijn kist per trein van San Francisco naar Washington DC werd overgebracht, stonden negen miljoen Amerikanen langs de spoorlijn om hem de laatste eer te bewijzen. ,,Hij liet Amerika herademen. Dat was het geschenk dat Harding aan zijn kiezers gaf. Die roaring twenties speelden zich vooral af in grote steden zoals New York, waar de charleston werd gedanst en een glas gedronken terwijl dat niet mocht. Op het platteland, een aaneenrijging van kleine steden en dorpen, kwamen zo’n vijf miljoen soldaten terug en 300.000 gewonden. Hele huisgezinnen werden weer herenigd. Harding gaf Amerika zijn normaliteit terug. Normalcy is de term die hij daarvoor gebruikte: no nostrums but normalcy. Hij zei eigenlijk: we hebben genoeg geëxperimenteerd de afgelopen anderhalve eeuw, wat we nodig hebben, is even terug naar normaal. Dat sprak zijn kiezers enorm aan. Al die soldaten die terugkwamen, vrouwen die massaal waren gaan werken en dat wilden blijven doen, de strijd rond vrouwenrechten, stemrecht, vakbeweging, bloedige gevechten op straat, en intussen die economie die enorm was aangejaagd, het was sinds de Burgeroorlog de meest roerige periode uit de Amerikaanse geschiedenis. Harding straalde rust uit. De mensen gingen naar de bioscoop en zagen hem in al die bioscoopjournaals, noemden hem oom Warren. Het leverde hem hoogste stemmenpercentage op uit de hele geschiedenis.’’

Harding wist de goede snaar te raken en werd president. Op het moment van zijn aantreden was de werkeloosheid 13%. Binnen een jaar was dat teruggebracht naar 2%. ,,Daarnaast zorgde hij ervoor dat het voor bedrijven mogelijk was te blijven functioneren en aan de andere kant lette hij er op dat er geen kartelvorming plaatsvond. De prijzen kelderen met 30%, mensen kregen elektriciteit er werden in dat eerste jaar een miljoen nieuwe huizen gebouwd en het jaar daarop ook. Hij maakte daarmee het vertrouwen dat zijn kiezers in hem hadden waar.’’

Pietje Bell for president

Hoe deze president te karakteriseren? Dat is en blijft een lastige vraag, ook voor Meiners. Na enige nadenken zegt hij dat Pietje Bell van de roaring twenties het dichtst in de buurt komt. ,,Ik noem de journalist/schrijver Chris van Abcoude in mijn voorwoord, omdat hij de volwassen Pietje Bell volgens mij heeft gemodelleerd naar Harding. Van Abcoude emigreerde in 1916 naar Amerika, net toen Harding was begonnen aan zijn grote opmars in de gunst van de krantenlezers c.q. de kiezers. Van Abkoude was net als Harding werkzaam in de journalistiek en zelfs hun Nederlandse afkomst deelden ze. In 1922, halverwege Hardings presidentschap, schreef Van Abkoude De zonen van Pietje Bell, waarin hij Piet, net als Harding, hoofdredacteur maakte. Als Pietje een Amerikaanse boekfiguur was geweest, dan wed ik dat de auteur hem uiteindelijk president had gemaakt.’’

De verliefde president. Hoe Warren Harding de roaring twenties begon
Willem Meiners
Uitgeverij Balans
ISBN 9789463821452
Verschijnt 24 augustus in de boekhandel

Bestelinformatie