Op 23 februari 1942 maakten Stefan Zweig en zijn jonge echtgenote Lotte Altman een einde aan hun leven door een fatale dosis Veronal tot zich te nemen. Zijn Europese lotgenoten waren verbijsterd en kwaad. Carl Zuckmayer deed een “Aufruf zum Leben” aan zijn mede-emigranten, Thomas Mann veroordeelde de zelfmoord als “Plichtverletzung” en benadrukte in een telegram aan PM de “painful breach torn in the ranks of European literary emigrants by so regrettable a weakness.” De Brazilianen treurden om hun literaire godenzoon, want hij had hun lof gezongen in zijn voorlaatste boek Brazil. Land of the Future. Zweig kreeg een staatsbegrafenis, president Getulio Vargas gaf acte de présence.
The Impossible Exile. Stefan Zweig at the End of the World gaat George Prochnik op zoek naar de beweegredenen van de daad. Gebrek aan geld kan het niet zijn geweest. Zweig was een bemiddeld auteur, werd vertaald in vijftig talen en genoot een immense populariteit, zelfs nog in de eerste jaren van het Derde Rijk. Die voorspoed maakt het waarom van zijn zelfgekozen dood nog moeilijker te bevatten. Zuckmayer: “Wenn er, dem alle Möglichkeiten offenstanden, das Weiterleben für sinnlos hält – was bleibt dann denen noch übrig, die um ein Stück Brot kämpfen?” In tegenstelling tot Thomas Mann, die zich in de jaren dertig steeds prominenter begon op te stellen tegenover Bruder Hitler, wist Stefan Zweig zijn draai niet te vinden in zijn Exil-bestaan. Mann ontleende een zekere status als militant woordvoerder en leidsman van de emigrantenkolonie in Bevery Hills – “Who Ich bin, ist Deutschland.” Zweig wilde zich, vooral in mentale zin, verre houden van de bruinhemden en hun gekrakeel. In Petrópolis meende hij te ontsnappen aan een bestaan dat gedomineerd werd door de politieke waan van alledag. “One lives here nearer to oneself and in the heart of nature, one hears nothing of politics…. We cannot pay our whole life long for the stupidities of politics, which have never given us a thing but only always taken,” schreef hij aan Lotte Altman. IJdele hoop. “Our language has been taken away from us, and we are living in a country in which we are only tolerated,” noteerde hij in zijn dagboek. Zijn meest beroemde boek, Schachnovelle, werd meteen zijn afscheidsbrief aan de wereld.
In The Grand Budapest Hotel laat Wes Anderson de wereld van Stefan Zweig herleven, een wereld die Zweig voorgoed verloren waande. De film is vooral geïnspireerd op de memoires van Zweig, in het Nederlands vertaald als De wereld van gisteren : herinneringen van een Europeaan in de reeks privé-domein van de Arbeiderspers.
“It’s critical, when we think about Zweig, to realize how deeply he identified himself with Europe. Zweig’s overwhelming objective was the creation, preservation and proclamation of the Europe that was already inside him. When Zweig began to feel that the Europe that he had known was gone for good, he lost a lot of his motivation to keep going,” zegt Prochnik in een interview met NPR.
The Impossible Exile. Stefan Zweig at the End of the World
George Prochnik
Uitgeverij Other Press LLC
ISBN 9781590516126
Verschenen mei 2014
Bestelinformatie
Bestel hier als hardcover bij bol.com (€ 21,99)
De wereld van gisteren : herinneringen van een Europeaan
Stefan Zweig
Arbeiderspers
ISBN 9789029561709
Verschenen april 2011
