Vijf jaar na zijn dood bleek Paul de Man over een kwaliteit te beschikken die een beetje biograaf doet watertanden: hij leidde een zorgvuldig gekoesterd dubbelleven. De Man, met Jacques Derrida het boegbeeld van het deconstructivisme in de Verenigde Staten, publiceerde tijdens de bezettingsjaren van België ronduit antisemitische artikelen in Le Soir en Het Vlaamsche Land, met als dieptepunt Les Juifs dans la litterature actuelle in 1941. Daarin besprak hij de deportatie van de Joden naar een buiten-Europees gebiedsdeel als een reële optie voor de oplossing van het zogeheten Joodse vraagstuk.
Niet alleen dat oorlogsverleden deed De Man in 1948 besluiten België te verlaten. De Man had als directeur-eigenaar van uitgeverij Hermes privégelden aan de onderneming onttrokken, een frauduleuze handeling waarvoor hij in 1951 bij verstek tot zes jaar gevangenisstraf veroordeeld werd. Onder de schuldeisers bevonden zich familieleden, van wie hij grote sommen geld had geleend die hij nooit zou terugbetalen.
Zijn vrouw en drie zonen vestigden zich in Argentinië, terwijl De Man een bestaan trachtte op te bouwen in New York. Hij vond een baantje in de Doubleday Bookstore op Fifth Avenue en trok de aandacht van schrijfster Mary McCarthy, die onder de indruk was van zijn kennis van de Europese literatuur. Zij stond aan de wieg van zijn academische carrière. Een jaar na zijn aanstelling aan het prestigieuze Bard College huwde hij oud-student Patricia Kelley, hoewel zijn eerste huwelijk nog niet ontbonden was. Toen zijn eerste vrouw Anaïde de Man in Bard verhaal kwam halen, vluchtte hij naar Boston, waar hij een aanstelling vond bij de Berlitz Company. Intussen maakte hij aan Harvard zijn studie vergelijkende literatuurwetenschappen af en voltooide hij onder Harry Levin in 1960 zijn Ph.D. In 1969 leerde hij tijdens een congres Jacques Derrida kennen.
Het beeld dat opdoemt uit The Double Life of Paul de Man van Evelyn Barish is dat van een pathologische bedrieger die een spoor van schulden onder zijn intimi heeft nagelaten, de drie zonen uit zijn eerste huwelijk levenslang verwaarloosd heeft en over zijn oorlogsverleden stelselmatig loog. De onthullingen omtrent dat oorlogsverleden zijn overigens geen verdienste van Barish, zoals ze in een voetnoot schijnt te suggereren, maar van Ortwin de Graef. Hij stuitte als doctoraalstudent tijdens een onderzoek naar Paul de Man op de artikelen in Le Soir. De meest onthullende informatie in de biografie is wellicht van zijn tweede vrouw afkomstig, die aan Barish verklapte dat De Man de gewoonte had zichzelf urenlang in de spiegel te bestuderen.
De brug tussen leven en werk is snel geslagen. “In later years, when de Man had become what he called a ‘theorist,’ he drew attention to the suspicious nature of all narratives, the need for the reader to examine them closely for the lies they told and the underlying motive or character they inevitably revealed for what was ‘at stake.’ That emphasis stemmed at least in part from his own intimate knowledge of how successful one could become at constructing plausible tales, how gullible most people were in the face of them, and how much one could profit by telling the right story, in the right way, to the right people.”
The Double Life of Paul de Man
Evelyn Barish
WW Norton & Co
ISBN 9780871403261
Verschenen maart 2014
Bestelinformatie
Koop bij Athenaeum Boekhandel
Bestel hier als paperback bij Athenaeum Boekhandel (€ 18,50)
