Masayoshi Son – de bijna-triljonair

In 2023 kwam het Nederlandse bruto binnenlands product (bbp, alle producten en diensten) voor het eerst uit boven het biljoen, dus boven de duizend miljard. Dat zijn wel veel nullen (twaalf) maar er zijn al enige tijd bedrijven zoals Microsoft waarvan de (papieren) marktwaarde in aandelen in triljoenen berekend wordt (achttien nullen). Eén triljoen is een miljard aan miljarden, 1000.000.000 x 1000.000.000. Microsofts market capitalization bijvoorbeeld is nu goed voor ruim drie triljoen.

De biografie van de Koreaans-Japanse Masayoshi Son (1957), de grote baas van Softbank, laat zien hoe iemand, zelfs een kind uit een sloppenwijk triljonair had kunnen worden, als hij alles goed gedaan had – quod non. Son, van 1957, is niet alleen een grote naam in Japan, maar in de hele wereld. Nederlandse beleggers weten dat zijn naam is verbonden aan tientallen bedrijven waaronder Alibaba, ByteDance’s TikTok en het van origine Britse ARM, dat tegenwoordig vaak in één adem genoemd wordt naast het laatste triljoenenwonderkind op de beurs, Nvidia.

Maar Son, ook bekend als Masa, heeft dus niet alles goed gedaan. Zijn biograaf Lionel Barber, voormalig hoofdredacteur van de Financial Times (inmiddels opgekocht door de Japanse uitgeverij Nikkei) is een groot bewonderaar van Masa maar ook niet bepaald zuinig met negatieve oordelen zoals megalomaniac, delusional of, minder erg onder kapitalisten, unethical. Weinig flatterende oordelen heeft Barber ook voor de besturen van Japans kolossale staatsbedrijven: archaïsch, afkerig van verandering, misbruikers van macht. Ook sommige van Sons COO’s, CFO’s en naaste adviseurs deugen niet: mateloze hebzucht regeert in de hoogste kringen of ze hebben last van mercenary instincts in hun omgang met het personeel, vechten elkaar de tent uit of werken stiekem aan eigen projecten.

Dankzij Barbers gedetailleerde reconstructie van alle mogelijke deals, ook deals die tijdens diners op een servetje werden uitgewerkt, kan de lezer redelijk inschatten in hoeverre die oordelen terecht zijn – maar het zijn wel erg veel deals in de bijna halve eeuw van Sons vaak “krankzinnige” ondernemerschap. Er mankeert niets aan Barbers onderhoudende stijl van schrijven, toch wil het boek door al die details maar geen page-turner worden. Op zeker moment verrast Masa niet meer maar de inmiddels bejaarde walvis heeft nog altijd honger na ooit de mogelijkheden van het internet, mobiele telefonie en het internet of things ontdekt te hebben en geld in honderden, zo niet duizenden start-ups te hebben gestoken. Anno 2024 is hij druk met AI, the Next Big Thing.

Fukushima

Af en toe is er een ander verhaal, zoals Masa’s respons op de verwoestingen door de aardbeving en tsunami van 11 maart 2011 in Japan, die hele stadjes van de kaart veegde en dreigde te leiden tot een meltdown van drie grote kernreactoren in Fukushima en een radioactieve fall-out van drie keer die van Tsjernobyl in 1986. Dat zoiets kon gebeuren in aardbevingsgevoelig Japan was een goed bewaard geheim geweest, in een “conspiracy of silence” van de kernenergielobby, het staatselektriciteitsbedrijf Tepco en academici. Er was dus geen rampenplan. De premier moest er aan te pas komen om te voorkomen dat Tepco zijn werknemers doodleuk terugtrok uit Fukushima, waardoor een interventie van de VS en Rusland dreigde.

Masa reisde met stafleden naar het rampgebied, voelde zich een grote redder in de nood. Hij beloofde de breedbandnetwerken in de getroffen gebieden snel te repareren, een miljoen mobiele telefoons gratis onder slachtoffers te distribueren, vooral aan kinderen die hun ouders kwijt waren. Hij zette een campagne in gang om ervoor te zorgen dat andere regio’s de tienduizenden daklozen tijdelijk zouden opvangen (die bleken liever in hun eigen omgeving te blijven).

Daarna verkondigde de vijftiger overal het idee dat dit hét moment was om over te schakelen op windmolens en zonnepanelen. Tepco en de kernenergielobby saboteerden elk enthousiasme voor dit veilige alternatief en Masa zou nooit meer dezelfde zijn, aldus Barber. Na ervaren te hebben dat er ondanks zijn status als “de Bill Gates van Japan” en zijn Softbank-conglomeraat grenzen aan zijn politieke invloed waren, zou hij zich volgens Barber nog meer vastbijten in zijn streven naar “global domination”. Hij werd na 2011 voor de directie van Softbank nog moeilijker in toom te houden en ging “bombastisch” doen. Moesten zijn ondergeschikten in het begin van Softbank dertig jaar vooruit leren denken, in Masa’s toespraken werd dat driehonderd jaar. Zonder ironie vergeleek hij zichzelf trouwens al langer met Napoleon en Alexander de Grote, of een moderne versie van de samurai-krijger Ryoma Sakamoto die Japan in 1868 had verenigd.

Leningen en megalomanie

Tegen die tijd is de lezer al ingewijd in Sons manieren van groter en nog groter worden. Hij financiert aanwinsten van Softbank veelal met leningen. Daar heeft het bestuur van de multinational nog wel zicht op, maar niemand weet hoeveel risico het bedrijf loopt door schulden van Sons eigen bedrijven naast Softbank. Hij doet aan creatief boekhouden, liegt, bluft en manipuleert wettelijke regels voor de presentatie van bedrijfscijfers. Eén keer wint hij van concurrenten door absurd veel geld te bieden voor de overname van Kingston Technologies, belooft betaling in termijnen, wat vervolgens niet lukt omdat banken niet meewerken, waarna hij gedwongen is met honderden miljoenen verlies het bedrijf weer aan de oorspronkelijke eigenaren over te doen. Softbank blijft met de schuld zitten.

Zijn megalomanie komt niet alleen tot uiting in de paleisjes die hij voor zichzelf laat bouwen, zoals zijn woning in hartje Tokio met een ondergrondse golfbaan, waarvoor de buren maandenlang de herrie van graafmachines moesten verduren. Een restaurant blijft langer open om nog een fles wijn van 20.000 dollar op Sons gastentafel te kunnen zetten.

Het valt moeilijk te begrijpen waarom Son zulke buitenaardse doelstellingen heeft, zoals tijdens het fiasco van WeWork, het vastgoedverhuurbedrijf dat groter moest worden dan alle multinationale hotelketens van de wereld bij elkaar. Son lijkt alleen in superlatieven te kunnen denken. Ligt dat nou echt aan opgroeien in armoede op een gekraakt stukje land naast een spoorweg? Een vader die zijn eerste fortuintje maakte met varkens houden, flipperkasten en loan sharking? Jeff Bezos van Amazon, die jarenlang geobsedeerd werd door de wens groter dan de Amerikaanse warenhuisketen Wall Mart te worden (gelukt) of producer van een eigen televisiehitserie à la Game of Thrones (nog niet gelukt)lijkt zo een realistische dromer.

Toen Son een toptalent bij Google weghaalde, bood hij hem 50 miljoen dollar salaris per jaar, plus tweehonderd miljoen voor de Google-aandelen die hij zou moeten missen en – toen dat nog niet genoeg leek – een privéjet. Japanse Softbank-hotemetoten hebben niks te klagen over hun beloning maar zulke perks voor buitenlanders deden toch wel pijn. Japanners mogen Koreanen (en wellicht alle andere Aziaten) dan wel vaak als inferieur beschouwen, Son minachtte de oudere garde van Japanse ondernemers en ambtenaren.

Son, die vaak wordt geprezen om zijn dossierkennis, zijn stapels aantekeningen en berekeningen over futuristische projecten, kleunde ook gigantisch mis door zich niet te verdiepen in andere zaken dan toekomstige opbrengsten en winsten, bijvoorbeeld de groeiende aversie in de VS tegen fusies die techbedrijven een quasi-monopolie konden geven – Sons natte droom. Op het moment dat hij de grootste buitenlandse direct investor in de VS was, moest hij leren waarom zijn plan voor een combinatie van T-Mobile en zijn nieuwe aanwinst Sprint voor de Federal Communications Commission (FCC) niet onderhandelbaar was en dus DOA – Dead On Arrival.

Zijn poging om via zijn aanwinst Sprint een telecomnetwerk uit te rollen in de VS mislukte ook door bestemmingsplannen van gemeenten, die mogen bepalen waar telecommunicatietorens en dergelijke geplaatst worden. In Japan ging daar één ministerie over dat hij ooit tot de juiste actie had bewogen door zich voor het gebouw te posteren en de hoge ambtenaar onder wiens leiding Sons uitrol van breedband in Japan werd gesaboteerd, te bedreigen: hij zou de gevel met kerosine besproeien en in brand steken. Dat hielp.

Vriendschappen

Son had door zijn studie in Californië en bekendheid met de Amerikaanse manieren van ondernemen een groot voordeel op Japanners die nooit in het land van de reuzen van Silicon Valley waren geweest. Hij leerde er mannen kennen zoals Bill Gates en Steve Jobs, die hij nooit voor de voeten heeft gelopen en die op zijn feestjes kwamen. Met Jobs regelde hij zelfs een exclusieve licentie voor de verkoop van de iPhone in Japan – land met 125 miljoen inwoners – en dat aanvankelijk zonder een typisch Amerikaans contract . Microsoft doet nog steeds zaken met Softbank.

In een wereld vol start-ups met onzekere toekomstcontouren is socializing belangrijk voor ondernemers. Son kocht in 1995 voor ruim 800 miljoen dollar Comdex, de grootste beurs in de VS met zijn vele honderden stands van tech-ondernemers die betaalden om hun nieuwe producten te showen. De beurs begon ooit in Las Vegas maar ging later rondreizen, ook naar andere landen. Dat was een meesterlijke zet, want zo’n beurs is goed als uithangbord, goed voor gossip, enerverende toespraken en gratis publiciteit (Softbank verkocht de boel weer in 2001). In dezelfde lijn lag Sons belangstelling van jongs af aan voor het uitgeven van tijdschriften over pc’s, internet en andere elektronica.

Ook op het gebied van marketing en zijn inzicht in de psychologie van Japanse consumenten konden de dinosaurussen van Japans bedrijfsleven van hem leren. Hij bedacht dat het een goed idee zou zijn om knappe jonge vrouwen bij stations setup boxen voor de ontvangst van commerciële tv-zenders ‘gratis’ weg te geven, in ruil voor hun handtekening onder een abonnement. Of hij het voor de wereld uitgevonden heeft, vermeldt Barber niet, maar hij introduceerde in Japan de ‘gratis’ mobiele telefoon bij een contract voor de belkosten, waardoor klanten ongemerkt in feite de telefoon op afbetaling kochten (in Nederland later verboden).

Kurofune

Minder succes had Masa met zijn poging in te haken op de komst van satelliettelevisie, ondanks zijn samenwerking met de Australische mediatycoon Rupert Murdoch, de krantenman die even droomde van drie miljard kijkers op vier continenten (en die volgens Barber – hier even wat kort door de bocht misschien – “had saved the UK newspaper industry” in de jaren 80 door de macht van de vakbonden op Fleet Street te breken). Murdoch, die met succes het monopolie van de BBC had aangevochten door de introductie van BskyB en in de eerste helft van de jaren 90 de “acclaimed world leader in satellite TV broadcasting” was geworden, wilde hetzelfde kunstje wel in Japan herhalen, een JskyB creëren.

Het kwam uiteindelijk niet van de grond, onder meer door een wekenlange mediastorm rond het koppel Murdoch-Son (“70 miljoen dollar aan gratis publiciteit” leek dit aanvankelijk). Een buitenlander en een halve Koreaan die de dienst zouden gaan uitmaken in televisieland? Het Japanse publiek werd herinnerd aan het oude verhaal van de kurofune, de aankomst van de ‘Zwarte Schepen’ van de Amerikaanse Commodore Matthew Perry in Japan in 1853, die in opdracht van Washington een einde maakte aan Japans eeuwenlange isolement en toegang tot de havens eiste. Son ontving zelfs doodsbedreigingen en waarschuwingen dat men zijn dochters zou kidnappen. Grappig detail: hij kreeg beveiliging voor de ingang van Softbank, hoewel zijn adviseur dacht dat nationalistische conservatieve Japanners (die vaak geen Engels willen leren) toch te stom waren om het gebouw te vinden.

Sony, de beoogde partner in het project met Murdoch, pushte zichzelf en een coalitie van andere Japanse gegadigden om Sky Perfect TV te vormen, waarin Murdoch een minderheidsaandeel van 11 procent behield. De tycoon die altijd al meer een man van media-inhoud dan van de mediavorm was geweest, richtte zijn belangstelling op Fox News in de VS, een kabelnetwerk, en op Beijing. Op weg naar China stopte hij niet meer even in Tokio voor een onderonsje met Masa.

Overlever

Op het hoogtepunt van de dot.com bubble in 2000 was Masayoshi Son van 15 tot 17 februari even de rijkste man van de wereld, rijker dan Bill Gates, Warren Buffet of Rupert Murdoch, dankzij een koers van 198.000 yen voor een Softbank-aandeel.

In maart begon het wrede doorprikken van de bubbel en binnen elf maanden was Son 96 procent van zijn papieren rijkdom kwijt. Hij kwam terug, misschien omdat hij al eerder eind vorige eeuw de Japanse bankencrisis als gevolg vvan de vastgoedbubbel had overleefd en zijn vader van diens schuldeisers redde. Of misschien kwam hij terug omdat hij al eerder de strijd niet had opgegeven, toen hij op 24-jarige leeftijd te horen kreeg dat hij nog maar een of twee jaar te leven had als gevolg van chronische hepatitis B. Zijn conglomeraat van bedrijven zou ook de wereldwijde bankencrisis en de economische disruptie door corona-epidemie doorstaan.

Niemand weet waar de wereld nu heen holt, maar Masa zou wel eens honderd kunnen worden. Hij heeft nog steeds geen beoogd opvolger aangewezen. Wat gaat hij doen met AI? Masa is uniek: een man die in de techwereld rijk werd maar geen enkele uitvinding op zijn naam heeft staan. Hij mag dan nu geen triljonair zijn, de afgelopen twee decennia ging er bij zijn bedrijven wel een triljoen dollar door de molen, berekende zijn biograaf. Af en toe een hoofdstuk uit deze goed geresearchte biografie herlezen kan waarschijnlijk geen kwaad.

Gambling Man – The wild ride of Japan’s Masayoshi Son
Lionel Barber
llan Lane
ISBN paperback 9780241582725
ISBN e-book 9781802060584
Verschenen oktober 2024

Bestelinformatie